De eerste poging om de topografie van de maan te benoemen gaat terug op William Gilbert, die in het jaar 1600 een met het blote oog opgenomen kaart vervaardigde met twaalf namen. In de zeventiende eeuw wedijverden astronomen met elkaar om als eerste een selenografie (een geografie van de maan) vast te stellen en zo hun naam te vereeuwigen. De geschiedenis van deze kaart, die soms aan Michiel Florent van Langren wordt toegeschreven en soms als een kopie wordt beschouwd, is nauw verbonden met de rivaliteit tussen de grote astronomen van begin zeventiende eeuw. In het jaar 1970 zou het observatorium in het Vaticaan suggereren dat de Spaanse prelaat Juan Caramuel y Lobkowitz verantwoordelijk was voor deze kaart.

Lees het volledige artikel in jaargang 40 (2021), no. 3 van Caert-Thresoor.
 

Wereldwijd zaten we met z’n allen de afgelopen maanden in een epidemie die vergezeld ging van tal van beperkende maatregelen. Die maatregelen lieten vanzelfsprekend ook de erfgoedbeherende instellingen niet ongemoeid. Bezoekers van de afdelingen van Bijzondere Collecties moesten bijvoorbeeld rekening houden met sluitingen van leeszalen en een uitgeklede dienstverlening. Als samenleving kregen we in de afgelopen coronamaanden via overheidscampagnes nogal eens de tip om het glas half vol te zien in plaats van half leeg. Een cliché natuurlijk, maar daarom ook niet geheel onwaar. Hoe verging het de kaartencollecties? Een bloemlezing over de specifieke praktijk van de kaartenverzameling van de Universiteitsbibliotheek Utrecht (UBU) met een focus op de activiteiten die in coronatijd nog wel mogelijk waren en gerealiseerd zijn.

De naam Lodovico Guicciardini doet bij velen van ons een belletje rinkelen, maar toch is vrij weinig over hem bekend. Veel verder dan die Italiaan die zich in de zestiende eeuw in Antwerpen vestigde en daar een werk over ‘De Nederlanden’ uitgaf komen we niet. Deze bijdrage gaat dieper in op Guicciardini’s meesterwerk, de Descrittione di tutti I Paesi Bassi altrimenti detti Germania inferiore of in het Nederlands Beschryvinghe van alle de Nederlanden anderssins ghenoemt Neder-Duytslandt; met speciale aandacht voor haar kaarten, stadsplattegronden en -gezichten. De Beschryvinghe is een originele historische studie uit 1567 over de Nederlanden, met speciale focus op Antwerpen. Het was vernieuwend en baanbrekend zowel door haar geschiedkundige analyse als vanwege de prenten, stadsgezichten en kaarten die erin verwerkt zijn.

Lees het volledige artikel in jaargang 40 (2021), no. 2 van Caert-Thresoor.
 

In 2018 berichtten de kranten dat de ontwikkeling van het lokale bestuur op Sint-Eustatius de verkeerde kant opging. Zo maakte het dagblad Trouw op 8 februari 2018 melding van bestuurlijke chaos, die had geleid tot ‘wetteloosheid en financieel wanbeheer’. De staatssecretaris van Koninkrijksrelaties zag zich genoodzaakt tot ingrijpen: het lokale bestuur werd buiten werking gesteld en vervangen door een door de staatssecretaris benoemde regeringscommissaris.

Oude kaarten zijn een opslagplaats van informatie en bieden dus een interessante blik op de kennis, maar ook op de interesse van kartografen en hun opdrachtgevers in het verleden. De kaarten die in dit artikel aan de orde komen zijn daar mooie voorbeelden van. Op de Nederlandse kaarten zijn aanvankelijk veel geografische namen in het Portugees aangegeven, en zo loop je op je zoektocht onverhoeds tegen de koloniale voorganger aan, die door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) van het eiland is verdreven. Dit artikel is het verslag van een zoektocht naar de oorsprong van de naam van de keten van eilandjes tussen Pamban Island en Mannar Island.

In de collecties van het Allard Pierson / De Collecties van de Universiteit van Amsterdam (UVA) bevindt zich een uniek exemplaar van de wandkaart van Europa van Jodocus Hondius. Dit exemplaar overleefde de eeuwen door de manier waarop het is bewaard: de kaart (totaal formaat 104 x 126 cm), gedrukt op zes bladen (elk 52 x 42 cm), is in twintig rechthoekige delen van 31,5 x 21 cm elk gesneden, op karton geplakt en als een boek in een cassette bewaard, waardoor de kaart in perfecte staat is en prachtig van kleur. Plaatsnamen zijn op de achterkant van de twintig segmenten geschreven, corresponderend met de plaats op de kaart op de voorkant.

Lees het volledige artikel in jaargang 40 (2021), no. 1 van Caert-Thresoor.

De stedenatlas van Joan Blaeu is vermaard in binnen- en buitenland. De lezer kan zich vergapen aan honderden stadsplattegronden en beschrijvingen van Nederlandse en Vlaamse steden. Voor het vergaren van informatie voor dit omvangrijke werk heeft Blaeu zich grote moeite getroost, maar hoe ging hij te werk? Door een brief die hij in 1649 naar het Zeeuwse stadje Brouwers haven stuurt, krijgt u een kijkje in de keuken van deze wereld-beroemde drukker en kartograaf.

Lees het volledige artikel in jaargang 40 (2021), no. 1 van Caert-Thresoor.

De Novus Atlas Sinensis van de Jezuïet Martino Martini, door Joan Blaeu in 1655 in Amsterdam uitgegeven, was de eerste in een westerse taal in Europa verschenen provincieatlas van China. Deze atlas zou tot het begin van de achttiende eeuw voor Europese kartografen het model worden voor de weergave van China. De atlas was samengesteld uit een overzichtskaart, vijftien provinciekaarten, een kaart van Japan en Korea, 171 bladzijden met geografische beschrijvingen in het Latijn, en een lijst van coördinaten van meer dan 1750 plaatsen. Om een begrip te krijgen van de door Martini gevolgde karteermethode is het essentieel na te gaan hoe die coördinaatwaarden werden verkregen.

Lees het volledige artikel in jaargang 40 (2021), no. 1 van Caert-Thresoor.

Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw, toen de Nederlandse Waddeneilanden door het (zeebad)toerisme in de belangstelling kwamen te staan, verschenen ook talrijke beschrijvingen en publicaties daarover. Tot de eerste daarvan behoren die van botanici als Frederik Willem van Eeden (vanaf 1867) en Franciscus Holkema (1870); veel later zou de bekende Jac. P. Thijsse in hun voetspoor treden. Als voorlopers van dit genre zijn in zekere zin de reisverslagen van de Luikse hoogleraar Jan Ackersdijck te beschouwen, die in september 1826 de eilanden Texel tot en met Borkum bezocht. Hij was van mening dat informatie en kennis, die ter plaatse wordt vergaard, nuttig is voor de beeldvorming van degenen die zich met de geschiedenis en economie van staten bezighouden. Zijn reisverslagen bevatten, naast algemene, dan ook historische informatie.

Lees het volledige artikel in jaargang 39 (2020), no. 4 van Caert-Thresoor.