De Atlas Historique, uitgegeven aan het begin van de achttiende eeuw, is een publicatie met zowel geografische als encyclopedische betekenis. Het wijde scala aan onderwerpen geeft de atlas meerdere dimensies. Naast geschiedenis en geografie, komen bijvoorbeeld ook genealogie, chronologie en etnografie aan bod. Dit artikel gaat in op de inhoud van de atlas en meer specifiek op het auteurschap en de uitgevers.

Lees het volledige artikel in het nieuwe gedrukte nummer van Caert-Thresoor.
 

In mei 2023 kocht het Allard Pierson, de collecties van de Universiteit van Amsterdam, een atlas die is uitgegeven door de firma Covens & Mortier, met daarin vrijwel uitsluitend kaarten van Carel Allard. De atlas is omstreeks 1738 uitgegeven, de kaarten waren toen alle reeds meer dan dertig jaar oud. De oorspronkelijke uitgever was al in 1709 overleden. Wat maakt de atlas zo bijzonder dat het Allard Pierson het de moeite waard vond om deze atlas te verwerven?

Lees het volledige artikel in het nieuwe gedrukte nummer van Caert-Thresoor.  
 

In de tweede helft van de achttiende eeuw is er sprake van een ware hausse aan zak- en reisatlassen. Deze atlassen waren bestemd voor gebruik door kooplieden, officieren en reizigers. Wellicht door het veelvuldige gebruik zijn er veel verloren gegaan en de overgebleven atlassen zijn vaak onvolledig. Theodoor Crajenschot (1717-1803) gaf in 1793 twee zakatlasjes uit waarvan er een in 2014 op een veiling opdook en van de ander een beschrijving kon worden gevonden.

Lees het volledige artikel in het nieuwe gedrukte nummer van Caert-Thresoor.
 

In het Koninkrijk der Nederlanden is de Dienst der Hydrografie van de Koninklijke Marine verantwoordelijk voor actuele nautische producten. Tot 2006 was de Dienst gevestigd op de Badhuisweg in Scheveningen. Sindsdien is zij gehuisvest op de Haagse Frederikkazerne. Bij het honderdjarig bestaan van de Dienst der Hydrografie in 1974 werd het historisch overzicht Met Lood en Lijn gepubliceerd. Dit artikel schetst de ontwikkelingen gedurende de laatste vijftig jaar. Na de beschrijving van de relevante ontwikkelingen van een aantal soorten nautische producten, worden ook enkele algemene ontwikkelingen besproken die de veranderingen van deze periode bepaald hebben.

Lees het volledige artikel in jaargang 43 (2024) no. 4 (Themanummer 150 jaar Hydrografische Dienst) van Caert-Thresoor.
 

Van begin 2014 tot eind 2016 heb ik als lid van een projectteam meegewerkt aan de standplaatscontrole van de kaarten- en tekeningencollectie van het Nationaal Archief. Dag in dag uit bestond ons werk uit het openen van dozen, lades en mappen; het vergelijken van inventarisnummers en standplaatsen en het registreren van schades. We werkten onder de grond, weggestopt in een uithoek van het depot. De temperatuur was constant achttien graden en de lucht was bijzonder droog. De meeste dagen waren net zo monotoon als het gebrom van de ventilatoren boven onze hoofden. Het was een tijd die ik voor geen goud had willen missen.

Lees het volledige artikel in jaargang 43 (2024) no. 4 (Themanummer 150 jaar Hydrografische Dienst) van Caert-Thresoor.
 

In de laatste jaargang van het Kartografisch Tijdschrift heeft Hans Ferwerda een overzicht gegeven van het werk aan de General Bathymetric Chart of the Oceans (GEBCO), het in 1903 gestarte en thans door de International Hydrographic Organization (IHO) gerunde project om de oceanen systematisch te karteren. Behalve de organisatie en de techniek van de diepzeelodingen heeft hij daarbij ook de Nederlandse participatie in dat project van de 1920er jaren tot 1992 aangestipt. Deze bijdrage wil die wat betreft de Oost-Indische wateren nader invullen.
Diepzee-onderzoek betreft niet alleen verbetering van de kennis van het reliëf van de zeebodem, al gaat het in de kartografie primair daarom; het gaat natuurlijk ook over de flora en fauna en de eigenschappen van het zeewater zoals zoutgehalte, temperatuur en stromingen, maar daar zal dit artikel niet op in gaan. Het beperkt zich tot de dieptemetingen en het gebruik van isobathen (lijnen van gelijke diepte) om het zeebodem-reliëf te karakteriseren.

Lees het volledige artikel in jaargang 43 (2024) no. 4 (Themanummer 150 jaar Hydrografische Dienst) van Caert-Thresoor.
 

Dit artikel gaat in het kort in op het leven en werken van de veelzijdige zeeofficier Remmert van Tijen (1891-1942). In het kader van het themanummer 150 jaar Dienst der Hydrografie ligt de focus op zijn werkzaamheden als hydrografisch opnemer. Van 1924 tot 1928 is Van Tijen commandant van een opnemingsvaartuig in de wateren rondom Nieuw-Guinea en in 1934 neemt hij een deel van de Waddenzee op. Hij overlijdt in 1942 in Duitse gevangenschap (Neurenberg). Op dat moment is hij Kapitein ter Zee en Chef der Hydrografie.

Lees het volledige artikel in jaargang 43 (2024) no. 4 (Themanummer 150 jaar Hydrografische Dienst) van Caert-Thresoor.
 

Onlangs zijn zes manuscriptkaarten van Gerard van Keulen toegevoegd aan de Van Keulen Collectie van de Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL). Vijf van deze zeekaarten zijn aan de UBL geschonken door Naturalis Biodiversity Center in Leiden. Drie kaarten, waarvan geen andere exemplaren bekend zijn, tonen delen van de Noorse kust. Twee kaarten hebben betrekking op de Noordzee en Noordelijke Atlantische Oceaan. Van deze kaarten zijn wel andere, zij het niet identieke, exemplaren bekend. Een zesde zeekaart bevond zich in de Collectie Bodel Nijenhuis en bevat een deel van de zuidkust van Bretagne. Deze kaart is tijdens het onderzoek voor The Van Keulen Cartography (2005) over het hoofd gezien. In deze bijdrage worden de zes kaarten beschreven, volgens dezelfde methode als in The Van Keulen Cartography, en nader toegelicht.

Lees het volledige artikel in jaargang 43 (2024) no. 3 van Caert-Thresoor.
 

Van heksenprocessen tot de nieuwe doorvaart naar voormalig Oost-Indië, van het ontzet van Leiden tot aan een utopische nieuwe stad; het is slechts een greep uit de uiteenlopende kaarten en gezichten die onderzoekers Han Voogt en Hans Ingen-Housz eind vorige eeuw aantroffen tijdens hun systematische zoektocht door negen Nederlandse pamflettenverzamelingen. De ‘pamfletkaarten’ verschenen in goedkoop, efemeer drukwerk en waren dus kaarten die door relatief veel mensen werden gezien, gebruikt en verspreid. Het onderzoek zou de eerste kartobibliografie van de Explokart Studies-boekenreeks moeten worden, maar het project strandde onverhoopt in 2004. Toch leverde het een veelzijdig en verrassend onderzoekscorpus op, dat de moeite van het bestuderen waard is, en aanzet vormt tot verder onderzoek naar de rol van kaarten in nieuwsvoorziening en publieke opinie in de zestiende- en zeventiende-eeuwse Nederlanden.

Lees het volledige artikel in jaargang 43 (2024) no. 3 van Caert-Thresoor.