De Zweed Samuel Fahlberg (1758-1834) is niet erg bekend in de Nederlandse kartografische wereld. Toch is hij als kaartmaker actief geweest binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Tenminste, als we ook de kleinste delen van het overzeese gebied van het Koninkrijk meerekenen. Van 1810 tot 1834 was hij op Sint Eustatius en Sint Maarten woonachtig en werkzaam, onder andere als kartograaf. Maar hoe kwam hij hier terecht? Wat deed hij in de voorafgaande jaren? En is hij in Zweden, zijn land van herkomst, bekend?

Lees het volledige artikel in het nieuwe gedrukte nummer van Caert-Thresoor.

Onder de elite van de zeventiende eeuw bewoog de erudiete Harderwijkse regent Ernst Brinck (1582-1649). Hij volgde de ontdekkingen op de voet, verzamelde exotica, bestudeerde kaarten en wisselde onderling informatie uit. Duizenden handgeschreven notities van Brinck zijn overgeleverd in 45 perkamenten bandjes. Het Streekarchivariaat Noordwest-Veluwe heeft ze gefotografeerd en online toegankelijk gemaakt. Ze bevatten een schat aan informatie over talloze, uiteenlopende onderwerpen. Brincks handschrift is lastig te lezen en hij schreef over van alles en nog wat door elkaar, afwisselend in vier talen. Hoeveel Brinck ook schreef, gepubliceerd heeft hij nauwelijks. De notities dienden hem vooral als geheugensteun. Zijn enige twee publicaties zijn bijdragen aan atlasuitgaven in 1630 en 1652. Aan de hand van vier onderwerpen wordt in dit artikel een indruk van Brincks werkwijze en belangstelling voor kartografie gegeven.

Lees het volledige artikel in het nieuwe gedrukte nummer van Caert-Thresoor.
 

In 1619 werd onder leiding van gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen het Javaanse Jayakarta veroverd en met de grond gelijk gemaakt. Op deze plek verrees een groot fort, het kasteel genoemd, waarin het personeel van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) werd gehuisvest en de pakhuizen en werkplaatsen ingericht. Aan de zuidkant werd om de oude Chinese wijk heen een nieuwe stad aangelegd, Batavia. Voor het registreren van de vele nieuw uitgegeven bouwpercelen werd in 1625 een officiële landmeter aangetrokken, Frans Florisz. van Berckenrode.

Lees het volledige artikel in het nieuwe gedrukte nummer van Caert-Thresoor.
 

Jacob Kuijper, een van de oprichters en erelid van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) overleed in Den Haag op 3 februari 1908, 86 jaar oud. Zijn verdiensten werden bij die gelegenheid in diverse kranten gememoreerd. Daarbij wordt meermalen melding gemaakt van een unieke atlas.

Lees het volledige artikel in jaargang 42 (2023) no. 2 van Caert-Thresoor.
 

‘Vuile Kaarten’ is de titel van de masterthesis waarmee Jornt Leeflang zijn studie Boekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) in 2021 voltooide. Deze thesis gaat over aantekeningen, stempels, plakkertjes en dergelijke die op een kaart zijn aangebracht. Leeflang vraagt zich af “Wat zeggen deze aantekeningen over het document, en wat is de relatie tussen de aantekeningen en het kaartdocument? Zijn het voor kaartonderzoekers zinvolle schrijfsels?” In kartobibliografisch onderzoek kijk je gewoonlijk juist niet naar dit soort annotaties. Deze thesis zorgde ervoor dat de auteur meer ging letten op de niet gedrukte zaken op een kaart, op voor- én achterzijde. In de collectie van het KNAG bevindt zich een goed voorbeeld: een kaart met vele verschillende aantekeningen, en de achterzijde zit vol vuile vegen. In dit artikel worden de gebruikerssporen geanalyseerd om te kijken of deze enige betekenis hebben en zo ja welke.

Lees het volledige artikel in jaargang 42 (2023) no. 2 van Caert-Thresoor.
 

Deze plattegrond, uit de collectie van het KNAG, van de stad Batavia (thans Jakarta) in vier bladen (zie afbeelding, het noorden is boven) is op steen gezet en gedrukt door de firma Smulders in Den Haag, in het jaar 1881. De compilatie uit de 137 detailkaarten en de nettekening is gerealiseerd door de adjunct-landmeter der tweede klasse A. H. Eckringa en het hele project stond onder leiding van de chef van de Dienst van het Kadaster in Nederlands-Indië, ir F. Verstijnen. Die kadasterkaarten hadden waarschijnlijk de schaal 1:3.000 en om de informatie uit die bladen over te nemen op de schaal 1:10.000 moet er dus behoorlijk gegeneraliseerd zijn. Die oorspronkelijke zwart-wit kadasterbladen hadden geen grondgebruiksinformatie en die moet dus uit andere bronnen zijn toegevoegd. Straat- en buurtnamen kon men wel aan de detailbladen ontlenen.

Lees het volledige artikel in jaargang 42 (2023) no. 2 van Caert-Thresoor.
 

Tot één van de vele hooglerarenverzamelingen van de Universiteitsbibliotheek Utrecht – die van Gerrit Moll (1785-1838) – behoort een curieus handschrift met geaquarelleerde kustprofielen en bijbehorende teksten over Ceylon. Strikt genomen is het geen handschrift; het werk bevat namelijk ook enkele gedrukte kaarten, die ogenschijnlijk uit andere atlassen en boeken gesneden en opgeplakt zijn. Wat zijn de achtergronden van dit merkwaardige document en met welk doel is het vervaardigd? Verslag van een speurtocht naar de antwoorden op deze vragen, die uiteindelijk leidt tot de ontdekking van een bijzondere ‘driehoeksverhouding’ en mogelijk zelfs een nog complexer relatienetwerk.

Lees het volledige artikel in jaargang 42 (2023) no. 1 van Caert-Thresoor.
 

Van een kleine verversingspost groeide Kaapstad tijdens het bewind van de Verenigde Oost-Indische Compagnie uit tot een bloeiende koloniale stad. Op tientallen zeventiende- en achttiende-eeuwse kaarten is deze ontwikkeling goed te volgen. De drie manuscriptkaarten die centraal staan in dit artikel tonen echter niet alleen de groei van de stad. Ze geven ook inzicht in de roerige ontstaansgeschiedenis van de oudste straatnamen van Kaapstad.

Lees het volledige artikel in jaargang 42 (2023) no. 1 van Caert-Thresoor.
 

Als gevolg van nieuw onderzoek zijn voor de Grote Atlas van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, deel III, Indische Archipel en Oceanië af en toe correcties nodig. In dit geval betreft het een serie tekeningen die is opgenomen bij Arnold de Vlamingh van Outshoorn’s verslag uit 1651 van het eerste jaar van zijn expeditie naar de specerijeilanden. Op basis van een teruggevonden notitie van archivaris P.A. Leupe moet de serie niet worden toegeschreven aan Johan Nessel, maar aan Pierre du Brois.

Lees het volledige artikel in jaargang 42 (2023) no. 1 van Caert-Thresoor.