Bijna dertig jaar geleden trof ik in een Amerikaans boek uit 1850 een zorgvuldig opgevouwen kaart aan. Het boek ging over scheepsbouw. De kaart had hier weinig mee te maken, behalve dan dat deze ook Amerikaans was en uit ongeveer dezelfde tijd dateerde. De kaart toont het verkavelingsplan van Bonnsville. Indertijd maakte de kaart mij al nieuwsgierig, vooral vanwege de Nederlandstalige aantekeningen die erop voorkomen, maar het onderzoek strandde vanwege gebrek aan gegevens en tijd. Tegenwoordig – en dat is toch te omschrijven als een informatierevolutie – zijn de zoekmogelijkheden onmetelijk veel groter dan toen. Al met al voldoende reden om in deze ‘Corona-tijd’, met het internet als belangrijkste bron, mij van achter mijn bureau opnieuw te verdiepen in deze kaart.

Lees het volledige artikel in jaargang 40 (2021) no. 4 van Caert-Thresoor.

Het hier afgebeelde portret is van Johan François Adriaan Cateau van Rosevelt (1824-1891). Hij was in de negentiende eeuw werkzaam voor het koloniaal bestuur in de Nederlandse kolonie Suriname. Historisch-kartografen kennen Cateau van Rosevelt echter vooral als de vervaardiger van de eerste gedetailleerde kaart van Suriname (schaal 1:200.000) gebaseerd op een meetkundige grondslag. De kaart verscheen in 1882 bij drukkerij Smulders in Den Haag als lithografie. Ze bestaat uit tien bladen van circa 70 x 50 cm, dat is een kaart van 148 x 263 cm als alle bladen aan elkaar zijn gemonteerd. Deze kaart vormde de grondslag voor veel latere kaarten van de Nederlandse kolonie Suriname en was lange tijd de officiële kaart die werd gebruikt door het toenmalig Ministerie van Koloniën. Op het portret, dat wordt bewaard in het Rijksmuseum, is de kartograaf afgebeeld met een kaart. Deze geschilderde kaart lijkt echter niet op de lithografie uit 1882, maar is een kaart van een veel kleiner formaat. Dit roept vragen op, want als de kaart niet het bekende werk van de kartograaf voorstelt, welke kaart is hier dan wel te zien? Is het de kunstenaar die de vrijheid heeft genomen om de kaart van Cateau van Rosevelt anders af te beelden of gaat het om een andere kaart? Voor de beantwoording van deze vragen zullen verschillende bronnen worden onderzocht, die context bieden bij het portret en de kaarten van Cateau van Rosevelt.

Lees het volledige artikel in jaargang 40 (2021), no. 3 van Caert-Thresoor.

De eerste poging om de topografie van de maan te benoemen gaat terug op William Gilbert, die in het jaar 1600 een met het blote oog opgenomen kaart vervaardigde met twaalf namen. In de zeventiende eeuw wedijverden astronomen met elkaar om als eerste een selenografie (een geografie van de maan) vast te stellen en zo hun naam te vereeuwigen. De geschiedenis van deze kaart, die soms aan Michiel Florent van Langren wordt toegeschreven en soms als een kopie wordt beschouwd, is nauw verbonden met de rivaliteit tussen de grote astronomen van begin zeventiende eeuw. In het jaar 1970 zou het observatorium in het Vaticaan suggereren dat de Spaanse prelaat Juan Caramuel y Lobkowitz verantwoordelijk was voor deze kaart.

Lees het volledige artikel in jaargang 40 (2021), no. 3 van Caert-Thresoor.
 

Wereldwijd zaten we met z’n allen de afgelopen maanden in een epidemie die vergezeld ging van tal van beperkende maatregelen. Die maatregelen lieten vanzelfsprekend ook de erfgoedbeherende instellingen niet ongemoeid. Bezoekers van de afdelingen van Bijzondere Collecties moesten bijvoorbeeld rekening houden met sluitingen van leeszalen en een uitgeklede dienstverlening. Als samenleving kregen we in de afgelopen coronamaanden via overheidscampagnes nogal eens de tip om het glas half vol te zien in plaats van half leeg. Een cliché natuurlijk, maar daarom ook niet geheel onwaar. Hoe verging het de kaartencollecties? Een bloemlezing over de specifieke praktijk van de kaartenverzameling van de Universiteitsbibliotheek Utrecht (UBU) met een focus op de activiteiten die in coronatijd nog wel mogelijk waren en gerealiseerd zijn.

De naam Lodovico Guicciardini doet bij velen van ons een belletje rinkelen, maar toch is vrij weinig over hem bekend. Veel verder dan die Italiaan die zich in de zestiende eeuw in Antwerpen vestigde en daar een werk over ‘De Nederlanden’ uitgaf komen we niet. Deze bijdrage gaat dieper in op Guicciardini’s meesterwerk, de Descrittione di tutti I Paesi Bassi altrimenti detti Germania inferiore of in het Nederlands Beschryvinghe van alle de Nederlanden anderssins ghenoemt Neder-Duytslandt; met speciale aandacht voor haar kaarten, stadsplattegronden en -gezichten. De Beschryvinghe is een originele historische studie uit 1567 over de Nederlanden, met speciale focus op Antwerpen. Het was vernieuwend en baanbrekend zowel door haar geschiedkundige analyse als vanwege de prenten, stadsgezichten en kaarten die erin verwerkt zijn.

Lees het volledige artikel in jaargang 40 (2021), no. 2 van Caert-Thresoor.
 

In 2018 berichtten de kranten dat de ontwikkeling van het lokale bestuur op Sint-Eustatius de verkeerde kant opging. Zo maakte het dagblad Trouw op 8 februari 2018 melding van bestuurlijke chaos, die had geleid tot ‘wetteloosheid en financieel wanbeheer’. De staatssecretaris van Koninkrijksrelaties zag zich genoodzaakt tot ingrijpen: het lokale bestuur werd buiten werking gesteld en vervangen door een door de staatssecretaris benoemde regeringscommissaris.

Oude kaarten zijn een opslagplaats van informatie en bieden dus een interessante blik op de kennis, maar ook op de interesse van kartografen en hun opdrachtgevers in het verleden. De kaarten die in dit artikel aan de orde komen zijn daar mooie voorbeelden van. Op de Nederlandse kaarten zijn aanvankelijk veel geografische namen in het Portugees aangegeven, en zo loop je op je zoektocht onverhoeds tegen de koloniale voorganger aan, die door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) van het eiland is verdreven. Dit artikel is het verslag van een zoektocht naar de oorsprong van de naam van de keten van eilandjes tussen Pamban Island en Mannar Island.

In de collecties van het Allard Pierson / De Collecties van de Universiteit van Amsterdam (UVA) bevindt zich een uniek exemplaar van de wandkaart van Europa van Jodocus Hondius. Dit exemplaar overleefde de eeuwen door de manier waarop het is bewaard: de kaart (totaal formaat 104 x 126 cm), gedrukt op zes bladen (elk 52 x 42 cm), is in twintig rechthoekige delen van 31,5 x 21 cm elk gesneden, op karton geplakt en als een boek in een cassette bewaard, waardoor de kaart in perfecte staat is en prachtig van kleur. Plaatsnamen zijn op de achterkant van de twintig segmenten geschreven, corresponderend met de plaats op de kaart op de voorkant.

Lees het volledige artikel in jaargang 40 (2021), no. 1 van Caert-Thresoor.