Jacob Kuijper, een van de oprichters en erelid van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) overleed in Den Haag op 3 februari 1908, 86 jaar oud. Zijn verdiensten werden bij die gelegenheid in diverse kranten gememoreerd. Daarbij wordt meermalen melding gemaakt van een unieke atlas.

Lees het volledige artikel in jaargang 42 (2023) no. 2 van Caert-Thresoor.
 

‘Vuile Kaarten’ is de titel van de masterthesis waarmee Jornt Leeflang zijn studie Boekwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) in 2021 voltooide. Deze thesis gaat over aantekeningen, stempels, plakkertjes en dergelijke die op een kaart zijn aangebracht. Leeflang vraagt zich af “Wat zeggen deze aantekeningen over het document, en wat is de relatie tussen de aantekeningen en het kaartdocument? Zijn het voor kaartonderzoekers zinvolle schrijfsels?” In kartobibliografisch onderzoek kijk je gewoonlijk juist niet naar dit soort annotaties. Deze thesis zorgde ervoor dat de auteur meer ging letten op de niet gedrukte zaken op een kaart, op voor- én achterzijde. In de collectie van het KNAG bevindt zich een goed voorbeeld: een kaart met vele verschillende aantekeningen, en de achterzijde zit vol vuile vegen. In dit artikel worden de gebruikerssporen geanalyseerd om te kijken of deze enige betekenis hebben en zo ja welke.

Lees het volledige artikel in jaargang 42 (2023) no. 2 van Caert-Thresoor.
 

Deze plattegrond, uit de collectie van het KNAG, van de stad Batavia (thans Jakarta) in vier bladen (zie afbeelding, het noorden is boven) is op steen gezet en gedrukt door de firma Smulders in Den Haag, in het jaar 1881. De compilatie uit de 137 detailkaarten en de nettekening is gerealiseerd door de adjunct-landmeter der tweede klasse A. H. Eckringa en het hele project stond onder leiding van de chef van de Dienst van het Kadaster in Nederlands-Indië, ir F. Verstijnen. Die kadasterkaarten hadden waarschijnlijk de schaal 1:3.000 en om de informatie uit die bladen over te nemen op de schaal 1:10.000 moet er dus behoorlijk gegeneraliseerd zijn. Die oorspronkelijke zwart-wit kadasterbladen hadden geen grondgebruiksinformatie en die moet dus uit andere bronnen zijn toegevoegd. Straat- en buurtnamen kon men wel aan de detailbladen ontlenen.

Lees het volledige artikel in jaargang 42 (2023) no. 2 van Caert-Thresoor.
 

Tot één van de vele hooglerarenverzamelingen van de Universiteitsbibliotheek Utrecht – die van Gerrit Moll (1785-1838) – behoort een curieus handschrift met geaquarelleerde kustprofielen en bijbehorende teksten over Ceylon. Strikt genomen is het geen handschrift; het werk bevat namelijk ook enkele gedrukte kaarten, die ogenschijnlijk uit andere atlassen en boeken gesneden en opgeplakt zijn. Wat zijn de achtergronden van dit merkwaardige document en met welk doel is het vervaardigd? Verslag van een speurtocht naar de antwoorden op deze vragen, die uiteindelijk leidt tot de ontdekking van een bijzondere ‘driehoeksverhouding’ en mogelijk zelfs een nog complexer relatienetwerk.

Lees het volledige artikel in jaargang 42 (2023) no. 1 van Caert-Thresoor.
 

Van een kleine verversingspost groeide Kaapstad tijdens het bewind van de Verenigde Oost-Indische Compagnie uit tot een bloeiende koloniale stad. Op tientallen zeventiende- en achttiende-eeuwse kaarten is deze ontwikkeling goed te volgen. De drie manuscriptkaarten die centraal staan in dit artikel tonen echter niet alleen de groei van de stad. Ze geven ook inzicht in de roerige ontstaansgeschiedenis van de oudste straatnamen van Kaapstad.

Lees het volledige artikel in jaargang 42 (2023) no. 1 van Caert-Thresoor.
 

Als gevolg van nieuw onderzoek zijn voor de Grote Atlas van de Verenigde Oost-Indische Compagnie, deel III, Indische Archipel en Oceanië af en toe correcties nodig. In dit geval betreft het een serie tekeningen die is opgenomen bij Arnold de Vlamingh van Outshoorn’s verslag uit 1651 van het eerste jaar van zijn expeditie naar de specerijeilanden. Op basis van een teruggevonden notitie van archivaris P.A. Leupe moet de serie niet worden toegeschreven aan Johan Nessel, maar aan Pierre du Brois.

Lees het volledige artikel in jaargang 42 (2023) no. 1 van Caert-Thresoor.
 

Op 15 mei 1622 overleed Petrus Plancius, alias Pieter Platevoet. Deze in de vaderlandse geschiedenis zo markante figuur, is voor de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) van eminent belang geweest als stuwende kracht op velerlei gebied. Het betreft niet alleen de vereniging van de talrijke voorcompagnieën tot de VOC in 1602, zijn inbreng bij het politieke concept daartoe of bij de zakelijke organisatie ervan, maar ook de vereiste lange afstand navigatietechniek en de daarvoor benodigde zeekaarten, die door hem zijn samengesteld.

Lees het volledige artikel in jaargang 41 (2022) no. 4 (Themanummer Petrus Plancius) van Caert-Thresoor.
 

Omstreeks 1592 publiceerde Petrus Plancius een aantal kaarten van de buiten-Europese wateren. Deze waren voor een belangrijk deel gebaseerd op kaarten van de Portugees Bartholomeus Lasso. Acht manuscriptkaarten van Lasso bevinden zich in de collectie van het Maritiem Museum. Ze maken deel uit van de collectie van de verzamelaar Willem Anton Engelbrecht, die in 1966 door het Maritiem Museum werd aangekocht. In dit artikel staat de vraag centraal hoe Engelbrecht deze kaarten verwierf.

Lees het volledige artikel in jaargang 41 (2022) no. 4 (Themanummer Petrus Plancius) van Caert-Thresoor.
 

In 1590 verschijnt bij de uitgever Laurens Jacobszoon, Boeckvercooper in den vergulden Bybel, opt water by de oude Brugghe tot Amstelredam, een bijbeleditie, voorzien van een serie van vijf bijbelkaarten, vervaardigd door Petrus Plancius, gereformeerd predikant te Amsterdam. Vanwege de kaarten wordt deze bijbeleditie, die de tekst van de zogeheten Deux-Aes-vertaling bood, ook wel als de ‘Planciusbijbel’ aangeduid. De vijf kaarten uit deze bijbeleditie in koperplaatdruk, gegraveerd door Baptista van Doetecum, zijn het eerste publieke bewijs van de kennis en kunde van Plancius op het gebied van de kartografie die in de jaren daarna ook anderszins volop zullen blijken. Na deze bijbel uit 1590 volgen meer bijbeluitgaven waarin kaarten van Plancius zijn opgenomen. Ook verschijnen andere bijbelkaarten die zijn gebaseerd op de kaarten van Plancius. Deze bijdrage biedt een overzicht.

Lees het volledige artikel in jaargang 41 (2022) no. 4 (Themanummer Petrus Plancius) van Caert-Thresoor.
 

Petrus Plancius (1552-1622) vroeg zich in de negentiger jaren van de zestiende eeuw af hoe men op hoge zee de positie van een schip zou kunnen bepalen. De technieken die dat mogelijk zouden kunnen maken, waren in de Zeventien Provinciën niet compleet beschikbaar

Lees het volledige artikel in jaargang 41 (2022) no. 4 (Themanummer Petrus Plancius) van Caert-Thresoor.