De stedenatlas van Joan Blaeu is vermaard in binnen- en buitenland. De lezer kan zich vergapen aan honderden stadsplattegronden en beschrijvingen van Nederlandse en Vlaamse steden. Voor het vergaren van informatie voor dit omvangrijke werk heeft Blaeu zich grote moeite getroost, maar hoe ging hij te werk? Door een brief die hij in 1649 naar het Zeeuwse stadje Brouwers haven stuurt, krijgt u een kijkje in de keuken van deze wereld-beroemde drukker en kartograaf.

Lees het volledige artikel in jaargang 40 (2021), no. 1 van Caert-Thresoor.

De Novus Atlas Sinensis van de Jezuïet Martino Martini, door Joan Blaeu in 1655 in Amsterdam uitgegeven, was de eerste in een westerse taal in Europa verschenen provincieatlas van China. Deze atlas zou tot het begin van de achttiende eeuw voor Europese kartografen het model worden voor de weergave van China. De atlas was samengesteld uit een overzichtskaart, vijftien provinciekaarten, een kaart van Japan en Korea, 171 bladzijden met geografische beschrijvingen in het Latijn, en een lijst van coördinaten van meer dan 1750 plaatsen. Om een begrip te krijgen van de door Martini gevolgde karteermethode is het essentieel na te gaan hoe die coördinaatwaarden werden verkregen.

Lees het volledige artikel in jaargang 40 (2021), no. 1 van Caert-Thresoor.

Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw, toen de Nederlandse Waddeneilanden door het (zeebad)toerisme in de belangstelling kwamen te staan, verschenen ook talrijke beschrijvingen en publicaties daarover. Tot de eerste daarvan behoren die van botanici als Frederik Willem van Eeden (vanaf 1867) en Franciscus Holkema (1870); veel later zou de bekende Jac. P. Thijsse in hun voetspoor treden. Als voorlopers van dit genre zijn in zekere zin de reisverslagen van de Luikse hoogleraar Jan Ackersdijck te beschouwen, die in september 1826 de eilanden Texel tot en met Borkum bezocht. Hij was van mening dat informatie en kennis, die ter plaatse wordt vergaard, nuttig is voor de beeldvorming van degenen die zich met de geschiedenis en economie van staten bezighouden. Zijn reisverslagen bevatten, naast algemene, dan ook historische informatie.

Lees het volledige artikel in jaargang 39 (2020), no. 4 van Caert-Thresoor.

Sinds 1996 ontsluit de Atlas of Mutual Heritage*, een online database, afbeeldingen en kaarten van de gebieden waarin VOC en WIC actief waren. De recente toevoeging van een serie tekeningen uit twee manuscriptversies van het boek Amboinse Oorlogen, dat de gebeurtenissen van de Grote Ambonse Oorlog (1651-1656) beschrijft, illustreert het belang van zulke gespecialiseerde databases voor onderzoek.

Lees het volledige artikel in jaargang 39 (2020), no. 4 van Caert-Thresoor.

De eerste moderne atlas verscheen in 1570 in Antwerpen, dit jaar 450 jaar geleden. Ter gelegenheid daarvan heeft PostNL op 23 maart 2020 het postzegelvel ‘De eerste atlassen’ uitgegeven. Op de zes postzegels waaruit het vel bestaat zijn kaarten te zien uit zes atlassen die in de zestiende en zeventiende eeuw in de Nederlanden zijn verschenen. Naast de kaarten zijn de betrokken uitgevers afgebeeld. Op de postzegels staat de waardeaanduiding ‘Internationaal 1’ voor post tot en met twintig gram met een internationale bestemming. Het postzegelvel is ontworpen door Studio Maud van Rossum uit Amsterdam.

Lees het volledige artikel in jaargang 39 (2020), no. 4 van Caert-Thresoor.
 

Abraham Orteliuspostzegel.

‘You are the first one ever who asked me about Malkvarn.’ Michael Stenquist, gepensioneerd krantenman en vrijwilliger van het Sjöfartsmuseet te Karlshamn, heeft er duidelijk plezier in. ‘This is a great story. You should ask someone to take you there, climb upon it and have a picture taken.’ Om zich meteen lachend te verontschuldigen voor zijn door beroepsdeformatie aangewakkerde suggestie. ‘Behalve wat zeerobben wellicht is daar helemaal niets, het is slechts een kale rots in zee als vele andere. Iedere rots hier heeft een naam, maar vaak is die alleen bekend aan lokale vissers.’

Lees het volledige artikel in jaargang 39 (2020), no. 4 van Caert-Thresoor.

Een promotie-uitgave van de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij (K.L.M.) uit de jaren dertig informeerde reizigers tussen Amsterdam en Batavia over bezienswaardigheden, die op het traject de moeite van het bekijken waard waren. Bovendien bevatte dit boekje een fraai en zorgvuldig uitgevoerde kartografische bijlage, die het mogelijk maakte zich enigszins op de route te oriënteren.

In Nederland wordt na de eerste geslaagde vlucht van Blériot van Frankrijk naar Engeland in 1909 ook al snel gevlogen. De eerste vlucht is in datzelfde jaar ter opluistering van het veertigjarig bestaan van een suikerfabriek in de buurt van het huidige sportvliegveld Seppe in Noord-Brabant: de piloot, een Russische Fransman die in Luik woonde, wist zijn machine één kilometer in de lucht te houden, met de grootste hoogte van vijftien meter. Het enthousiasme voor het loskomen van het aardoppervlak en de ‘grenzeloze’ mogelijkheden van het vliegen is al net zo groot als in de ons omringende landen: bij de groep die zich zo’n manier van reizen kan veroorloven. De rest kan er zich tegen betaling met verbazing aan vergapen.

Dit artikel is onderdeel van de Luchtvaartkartografie special. Lees het hele artikel in jaargang 39 (2020), no. 3 van Caert-Thresoor.

Afbeelding links: Vliegveld Waalhaven, uitsnede uit: Cito-plan Rotterdam Hillegersberg-Overschie-Schiebroek (2e druk; 1 : 12.500). Den Haag: Fa. H. v. Diehlen Cartografisch Uitgeversbedrijf, z.j. (±1939). Collectie Steegh-Teunissen, V.969.
Afbeelding rechts: Affiche van Comité SOS Schiphol, 2 juli 1938. Collectie HEK.

Als wij de Montgolfières (heteluchtballonnen) even overslaan, lijkt het honderdjarig jubileum van de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij Luchtvaart Maatschappij (KLM) – oprichting in 1919 en eerste vlucht in 1920 – een goede reden om luchtvaartkaarten in de ruimste zin eens te bekijken en hun ontwikkeling en sommige achtergronden daarvan te belichten. Luchtvaartkaarten – ook die uit de Tweede Wereldoorlog – worden sinds kort verzameld omdat zij zowel interessant als betaalbaar blijken. De luchtvaart als bedrijfstak vervulde voor Nederland een belangrijke taak, door het onderhouden van verbindingen door de KLM naar Oost en West in het koloniale tijdperk, en als venster naar de wereld voor ons allemaal. Dat laatste is nog steeds het geval. In Nederlands-Indië was het de Koninklijke Nederlandsch-Indische Luchtvaart Maatschappij (KNILM), die in de uitgestrekte Indische Archipel het luchttransport ging verzorgen en van daar ook naar bijvoorbeeld Australië lijnvluchten uitvoerde. Zonder civiele luchtvaartkartografie in internationaal verband was dat niet mogelijk geweest.

Dit artikel is onderdeel van de Luchtvaartkartografie special. Lees het hele artikel in jaargang 39 (2020), no. 3 van Caert-Thresoor.

Normale topografische kaart met handmatige aanvullingen voor de navigatie op zicht; route Gibraltar-Malaga-Perpignan. Uitgegeven in 1934 door de KNVvL (Koninklijke Nederlandsche Vereeniging voor Luchtvaart) en de A.N.W.B. (Algemeene Nederlandsche Wielrijdersbond of Toeristenbond).

De oudste Nederlandse kaart die speciaal is gemaakt voor het vliegverkeer dateert uit 1911. In dat jaar publiceerde de Topographische Inrichting de Vliegkaart van Midden-Nederland. In openbaar toegankelijke (bibliotheek)collecties wordt van deze vliegkaart – voor zover bekend – maar één exemplaar op de hele wereld bewaard.

Dit artikel is onderdeel van de Luchtvaartkartografie special. Lees het hele artikel in jaargang 39 (2020), no. 3 van Caert-Thresoor.

Vliegkaart van Midden-Nederland. Collectie Allard Pierson Universiteit van Amsterdam, HB-KZL 24.12.13. Bruikleen KNAG.