Collectie van het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen (door Erik Walsmit, 2011)
Adres en contactgegevens
Zuiderzeemuseum
Bezoekadres: Wierdijk 12-22, 1601 LA Enkhuizen
Afdeling Collectie en Presentaties
Contactpersoon: Erik Walsmit
Telefoon: 0228-351157
E-mail: erik.walsmit@zuiderzeemuseum.nl
Website: http://www.zuiderzeemuseum.nl
Toegankelijkheid
Het Zuiderzeemuseum bestaat uit een buiten- en een binnenmuseum. De bibliotheek is gevestigd in het binnenmuseum aan de Wierdijk. Voor een bezoek aan de bibliotheek kunnen bezoekers zich melden bij de kassa van het museum. De bibliotheek is geopend op alle werkdagen van 13.00 tot 17.00 uur. Gesloten op feestdagen. In de bibliotheek zijn alleen de algemene werken op het gebied van kartografie te raadplegen, de collectie losse kaarten en oude atlassen zijn gehuisvest in ons depot bij het ontvangstgebouw van het museum even buiten Enkhuizen. Het depot is alleen op afspraak toegankelijk. Zowel in de bibliotheek als in het depot zijn studieplaatsen beschikbaar. Na overleg mag u zelf een digitale foto maken (zonder flits) voor eigen gebruik. Het is ook mogelijk om digitale opnamen te bestellen van kaarten die reeds gedigitaliseerd zijn.
Omvang
De collectie van de bibliotheek omvat een handbibliotheek van ca. 140 titels op het gebied van de kartografie, bibliografische overzichtswerken, facsimiles van oude kaartboeken en daarnaast zijn ca. 50 hedendaagse atlassen en andere geografische werken te raadplegen. Bijzonder is de collectie op het gebied van de Zuiderzeewerken. De ca. 400 titels bevatten veel kaartmateriaal. De collectie losse kaarten bestaat uit ongeveer 850 objecten; topografische kaarten, landkaarten, zeekaarten, provinciekaarten, waterstaatskaarten, polderkaarten, stadsplattegronden, gemeentekaarten en kaarten van de Zuiderzeewerken. Daarnaast bezit het Zuiderzeemuseum een kleine collectie atlassen en kaartboeken van ongeveer twintig titels. De collectie van de bibliotheek en de losse kaarten en atlassen zijn te raadplegen in het collectieregistratiesysteem in de studieruimten.
Profiel
De collectie van het Zuiderzeemuseum is nog relatief jong. Het museum is gesticht in 1948, waarna de collectie door middel van aankoop en schenking is ontstaan. Het museum bezit een gespecialiseerde kartografische collectie met de nadruk op het Zuiderzeegebied. Speciaal aandacht is er voor de nautische kartografie van de Zuiderzee en de Wadden, de polderkartografie van waterschappen en hoogheemraadschappen, stadsplattegronden van steden in het gebied en de kartografie van de Zuiderzeewerken. Het verzamelgebied van het museum spitst zich ook toe op deze thema’s.
De collectie Zuiderzeewerken
Onder deze collectie bevinden zich veel plannen voor de drooglegging en inpoldering van de Zuiderzee. Het oudste werk De indijking en droogmaking van de Zuiderzee en het IJ… van J. Kloppenburg en P. Faddegon Pzn., dateert uit 1848. Natuurlijk zijn ook de acht nota’s van Cornelis Lely aanwezig. De kaart die Cornelis Lely bij zijn plannen voegde werd in 1892 uitgegeven bij de Erven J.J. Tijl in Zwolle. Van deze kaart is ook een Franstalige versie in de collectie aanwezig. De propaganda voor de Zuiderzeewerken werd verzorgd door de Zuiderzeevereniging waarbij de belangrijkste publicaties ook in het Engels, Duits en Frans werden vertaald en uitgegeven. Een overzicht van de plannen en rapporten wordt gedaan in deel 1 van de Rapporten en Mededeelingen betreffende de Zuiderzeewerken door Ir. L.T. van der Wal in 1923.
De collectie polder- en waterschapskaarten
Het museum bezit een mooie collectie polderkaarten van droogmakerijen en aandijkingen in Noord-Holland en Friesland. Van de grote droogmakerijen in Noord-Holland, zoals de Zijpe, Heerhugowaard, Wieringerwaard, Schermer, Beemster en Purmer zijn de belangrijkste kaarten in de collectie aanwezig. Ook is er een kaart aanwezig van een kleine droogmakerij, namelijk de Starnmeer uit ca 1643. Van de grote waterschappen in Noord-Holland zijn enkele kaartseries aanwezig. De kaart van het Hoogheemraadschap Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland is aanwezig in zijn verschillende uitgaven, als éénbladskaart, vierblads en zestienbladskaart. Prachtig ingekleurd is de Nieuwe Kaart van het Dykgraafschap van Dregterland door Govert Oostwoud en gegraveerd door D. Stoopendaal uit 1723 met wapens van de heemraden uit 1775. Van recenter datum is een collectie waterschapskaarten uit Friesland daterend van 1906 tot 1920.
De collectie zeekaarten van de Zuiderzee
De zeekaartencollectie heeft vooral betrekking op de Zuiderzee en de aangrenzende Wadden. Het betreft voornamelijk atlaskaarten. De oudste kaart is van Lucas Jansz. Waghenaer uit 1583, uitgave 1590, en werd gegraveerd door Johannes van Doetecom. De meest recente hydrografische kaarten van het Ministerie van Marine dateren van ca. 1930. Van de Paskaarte van de Zuyder Zee van Johannes van Keulen bezit het museum twee unieke staten die niet in andere collecties in Nederland teruggevonden zijn. Het zijn kaarten die gedateerd zijn van na 1735. Van de Amsterdamse burgemeester Nicolaas Witsen heeft het museum twee kaarten, een manuscriptkaart en de gegraveerde versie. Het betreft de kaart Texel en Vlie stroom, die getekend werd door Isaac de Graaf in 1712. De gegraveerde kaart met dezelfde titel werd gegraveerd door Jacob Keyser. Van de manuscriptkaart zijn in Nederland zeker vijf kopie-exemplaren bekend.
Website
De collectie van het Zuiderzeemuseum is nog niet toegankelijk via de eigen website. Een groot gedeelte van de collectie is wel ontsloten via de gezamenlijke portal van de maritieme musea, Maritiem Digitaal.
De bibliotheekcollectie is toegankelijk via het landelijke bibliotheeknetwerk: http://picarta.pica.nl.
Een gedeelte van de collectie, waaronder kaarten, is ook te zien op de website van het Geheugen van Nederland.
Recente literatuur
- Brink, Paul van den (red.), Eveline Berghuis e.a., Almanak verzamelingen topografisch beeldmateriaal: een overzicht van kaartenverzamelingen en topografisch-historische atlassen in Nederland. Den Haag: Koninklijke Bibliotheek, 1995.
- Walsmit, Erik, ‘Kaarten uit de 18de eeuw gevonden in prentenkabinet’, in: Het Peperhuis, Nieuwsbrief van het Zuiderzeemuseum, 93-1/93-2 (1993), p. 9.
- Walsmit, Erik, ‘De Starnmeer: een kleine polder met een groot verhaal’, in: Het Peperhuis, Nieuwsbrief van het Zuiderzeemuseum, 99-4 (1999), pp. 1-2.