Kaartencollectie van de Universiteitsbibliotheek Groningen (door Tonnis Musschenga, 2011)
Adres en contactgegevens
Bibliotheek Rijksuniversiteit Groningen
locatie Universiteitsbibliotheek
Bezoekadres: Broerstraat 4, 9712 CP Groningen
Sector Algemene Publieksdiensten en Collectievorming / Bijzondere Collecties (BC)
Contactpersoon: Tonnis Musschenga
Telelefoon: 050-3635064
https://www.rug.nl/library/collections-locations/special-collections/collections/archives-inventories/kaartenatlassen
E-mail: t.e.musschenga@rug.nl
Toegankelijkheid
Op de derde verdieping bevindt zich de zaal Bijzondere Collecties (kamer 321) waarvan de kaartenzaal een onderdeel is. Er zijn op deze zaal 15 studiezitplaatsen. De kluis ligt naast de studiezaal, waardoor er nauwelijks wachttijden zijn. De reguliere openingstijden zijn op werkdagen van 9-17 uur. Op vertoon van uw lenerspas krijgt u materiaal ter inzage. Bent u een incidentele bezoeker dan kunt u een dagpas bij de Uitleenbalie (1e verdieping) aanvragen, deze kost € 2,00 (legitimatiebewijs is daarbij noodzakelijk). Na overleg mag u, uitzonderingen daargelaten, zelf een digitale foto maken (zonder flits) voor eigen gebruik.
Via onze beroepsfotograaf is het mogelijk foto’s te laten maken die geschikt zijn voor publicatie (tiff-bestanden), natuurlijk na overleg, tegen betaling en met bronvermelding. De levertijd van deze tiff-bestanden is 2 à 3 weken.
Omvang
De collectie van de kaartenzaal omvat een handbibliotheek van ca. 1300 titels, 200 atlassen van voor 1940 en 30 atlassen van voor 1800. Daarnaast bestaat de collectie uit ca. 1300 losse kaarten, ca. 550 gevouwen kaarten (meest stadsplattegronden), ca. 100 opgerolde wandkaarten op stok, topografische kaartseries 1:25.000 en 1:50.000 vanaf 1970 tot heden en thematische kaartseries (deels alleen van Noord-Nederland), te weten de bodemkaart, geologische kaart, geomorfologische kaart en waterstaatskaart. De handbibliotheek bestaat uit algemene kartografische literatuur, catalogi van hetgeen elders aanwezig is, bibliografische overzichtswerken, facsimiles van oude atlassen en natuurlijk nieuwe atlassen en kaarten. Voor de grotere kaarten en atlassen is er een aparte grote studietafel. De handboekerij, de losse kaarten en de atlassen zijn allemaal in de OPCcatalogus te vinden.
Profiel
De Universiteitsbibliotheek bezit een algemene kartografische collectie met nadruk op nationale, topografische, geografische en thematische atlassen. Door middel van facsimiles van oude atlassen en kaartboeken kan de gebruiker ook een beeld krijgen van de geschiedenis van de kartografie. Verder wordt geprobeerd een goede doorsnee te verkrijgen van de producten van de bloeiperiode van de Nederlandse kartografie van de 16e-18e eeuw. Speciaal verzamelgebied voor de bibliotheek is Noord-Nederland (Groningen, Drenthe) en Noordwest Duitsland (Ost-Friesland).
Herkomst en verwerving
De Universiteitsbibliotheek verkrijgt atlassen en kaarten door aankoop en schenking. Na de oprichting in 1614 schenkt de burgemeester van Groningen als eerste een Mercator-atlas. Ook komt er in de eerste catalogus, uit 1619, een Ortelius-atlas voor. Maar veel atlassen worden er niet aangeschaft. In 1961 telt Koeman 17 stuks van voor 1800. Het ‘Groningana’-legaat van Mello Backer dat in 1899 in de bibliotheek terechtkomt, bevat naast boeken (1000 titels), ook een verzameling atlassen (13 stuks) en losse kaarten (250 stuks) met betrekking tot stad en provincie Groningen, waaronder vele manuscriptkaarten. Mello Backer (1807-1883) was een telg uit een adellijk geslacht, ongehuwd en meester in de rechten. Hij vervulde vele bestuursfuncties in Groningen (o.a. Provinciale Staten, Commissie van Landbouw en het Doofstommeninstituut). Backer was een echte verzamelaar en niet alleen van boeken en kaarten. Andere particuliere schenkers van kaarten aan de Bibliotheek Rijksuniversiteit Groningen waren onder anderen Acker Stratingh (vader) en Pelinck Stratingh (zoon) (1925) en de Provincie Groningen (1989). Acker Stratingh werkte ook mee aan de eerste thematische kaart in Nederland, namelijk de geologische kaart van de provincie Groningen (1837). Kaarten vervaardigd in het buitenland zijn nauwelijks aanwezig. Een van de kartografische hoogtepunten in de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Groningen bevindt zich in de Cronycke van Hollandt Zeelandt en Vrieslant van Cornelius Aurelius (1517). Hierin is namelijk de oudste in Nederland gedrukte kaart gebonden. Deze wereldkaart, een houtsnede, werd voor het eerst in 1514 gedrukt door Jan Seversz. in Leiden, tevens de uitgever van de Divisiekroniek.
Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen
Binnen de Rijksuniversiteit Groningen heeft de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen (locatie: Nettelbosje 2, 9747 AE Groningen) nog een eigen collectie. Hier treft u ruim 500 atlassen, waaronder thematische en historische atlassen aan. U kunt de atlassen ter plaatse raadplegen. Op de atlassenkast ligt een overzicht van alle aanwezige atlassen met een thematische en een regionale index. Daarnaast is er nog het CRIG, het Centrum voor Ruimtelijke Informatiekunde Groningen (locatie: Landleven 1, 9747 AD Groningen). Het CRIG stimuleert en ondersteunt het gebruik van ruimtelijke analyse- en visualisatietechnieken binnen en buiten de faculteit. U treft er onder andere een kartograaf, een medewerker ruimtelijke informatiekunde en een geohelpdesk aan.
Website
Op de website van de Bibliotheek van de Rijksuniversiteit Groningen is algemene informatie met betrekking tot de collectie kaarten en atlassen te vinden. Een aparte website geeft antwoord op de vraag in welk jaar welke boeken en kaarten zijn verworven voor de bibliotheek: http://cartografie.eldoc.ub.rug.nl/root/Boeken. In de online catalogus van de bibliotheek kan ook apart gezocht worden op kartografisch materiaal. Daarnaast heeft de collectie van de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen een eigen website, evenals het Centrum voor Ruimtelijke Informatiekunde Groningen.
De collectie kaarten en atlassen van de Bibliotheek van de Rijksuniversiteit Groningen heeft een eigen beeldbank: http://kaarten.abc.ub.rug.nl. Veel van de hier getoonde kaarten komen uit de verzameling van Mello Backer en hebben Groningen (stad en provincie) en omringend gebied (Drenthe en Oost-Friesland) als onderwerp. Ook de rest van Nederland en Europa is echter goed vertegenwoordigd. In totaal betreft het hier ongeveer 800 kaarten, waarvan ongeveer 200 uit de ‘Groningana’-collectie van Mello Backer. De indeling is geografisch, van een klein naar een groter gebied (provincie, land, werelddeel, wereld). Hiermee is een groot deel van het kluismateriaal nu voor ieder toegankelijk.
Belangrijkste literatuur
- Groothuis, Wil, ‘De kaartencollectie van de bibliotheek der Rijksuniversiteit te Groningen’ in: Caert-Thresoor 9 (1990), 3, blz. 37-41.
- Groothuis, Wil, & Cathrienus Schaafsma, [acht beschrijvingen van oude kaarten uit de collectie van de Universiteitsbibliotheek], in: Gerda C. Huisman (red.), De wereld aan boeken. Groningen: Universiteitsbibliotheek, 1987, blz. 109-118.
- Lijst van kaarten van gedeelten der provincie Groningen en der geheele provincie Groningen / verzameld door M. Backer. Groningen: Gebr. Hoitsema, [1874]. (Bijdragen tot de kennis der provincie Groningen; 18e st.)
- Beredeneerde lijst van plattegronden der stad Groningen / verzameld door M. Backer. S.l, s.n, ca. 1890].