Kaartencollectie van de Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit Amsterdam (door Lida Ruitinga, 2016)
Adres en contactgegevens
Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit Amsterdam
Bezoekadres: De Boelelaan 1103, 1081 HV Amsterdam
Postadres: Universiteitsbibliotheek VU, De Boelelaan 1105, 1081 HV Amsterdam
Contactpersoon: Reinout Klaarenbeek (conservator Kaarten en atlassen)
E-mailadres: r.klaarenbeek@vu.nl en vraag.ub@vu.nl
Telefoon: 020-5985200
voor korte vragen aan de UB Websites: UB: ub.vu.nl/nl/index.aspx, Kaartenverzameling: ub.vu.nl/nl/collecties/kaartenverzameling/index.aspx en Geoplaza: geoplaza.vu.nl/cms/
Toegankelijkheid
De fysieke collectie van de Kaartenverzameling kan geraadpleegd worden via de UB-balie op de eerste verdieping van het Hoofdgebouw van de Vrije Universiteit.
Atlassen en kartografische literatuur kunnen elektronisch via de Catalogus gereserveerd worden; kaarten moeten bij de balie aangevraagd worden. Hiervoor geldt: wat voor 9.30 uur is aangevraagd, ligt na 12.00 uur klaar; wat voor 13.00 uur is aangevraagd, ligt na 15.00 uur klaar.
In de balieruimte bevinden zich studieplekken en kartografische naslagwerken in open opstelling. Er is een aparte leeszaal voor het raadplegen van bijzondere collecties. Voor de Kaartenverzameling gaat het hierbij om alle kaarten, oud en kwetsbaar materiaal uit de collectie atlassen en kartografische literatuur. Onder ‘oud’ verstaan we publicaties uitgegeven vóór 1900.
Studenten van de VU zijn automatisch (gratis) lid van de UB en kunnen lenen/raadplegen met hun collegekaart. Anderen kunnen – met geldige legitimatie – een lenerspas laten maken. Zie voor tarieven de website.
De openingstijden van de balie zijn van maandag tot en met vrijdag van 9.00-17.00 uur. In de loop van 2016 worden deze tijden uitgebreid. De collectie uit de e-Library is toegankelijk voor campusgebruikers. Anderen kunnen een gast-account aanvragen. De Beeldbank met oude kaarten is vrij toegankelijk. Geoplaza – het VU-portal voor GIS en Geodata – is eveneens vrij toegankelijk, maar er zijn beperkingen bij het gebruik van de data.
De bibliotheek beschikt over een Library Lab, waar groepsinstructie en presentaties gegeven kunnen worden.
Omvang
De fysieke collectie van de Kaartenverzameling omvat meer dan 60.000 kaarten. Het gaat hierbij om losse topografische en thematische kaarten en kaartseries van gebieden uit de hele wereld uit verschillende periodes. Ook behoren hiertoe 303 wandkaarten (schoolkaarten) en 45 globes. Daarnaast omvat de collectie ongeveer 5.500 atlassen. Hiertoe behoren topografische en thematische wereldatlassen en nationale en regionale atlassen, inclusief een collectie planliteratuur (streekplannen en ruilverkavelingsrapporten). De kartografische literatuur omvat 5.100 titels, inclusief 930 reisgidsen, waaronder oude Baedekers, en de belangrijkste kartografische tijdschriften. In de e-library van de UBVU zijn digitaal aangeschafte atlassen, kartografische literatuur en tijdschriften te raadplegen. 5.700 oude kaarten zijn toegankelijk via de Beeldbank. Daarnaast zijn 40 datasets en geodata van zes onderzoeks/onderwijsprojecten opgenomen in Geoplaza.
Profiel
De collectie kan gekenschetst worden als een algemene collectie ter ondersteuning van onderwijs en onderzoek binnen de VU. Gezien de focus op het digitaal aanbieden van kaartmateriaal, is de aanschaf van gedrukte kaarten tot een minimum teruggebracht. Atlassen, literatuur en tijdschriften worden in toenemende mate digitaal aangeschaft. Gezien de behoefte wordt momenteel wordt vooral aandacht geschonken aan het ontsluiten van Nederlandse kaarten in de Beeldbank en op Geoplaza. Recentelijk zijn hier alle edities van de Topographische en Militaire Kaart der Nederlanden in opgenomen. Hierbij wordt veel aandacht geschonken aan de relatie tussen de collectie op papier en de digitale versie. Belangrijke deelcollecties zijn een bruikleencollectie van de Universiteit van Amsterdam met geologische kaarten en de Nugter-collectie die voornamelijk kaarten van Nederlands grondgebied bevat. Beide collecties zijn gedeeltelijk ontsloten. Uit de Mr. H. Bos-collectie zijn 276 items aanwezig met onder andere een hemelglobe van Blaeu.
Website
Op de website van de UBVU wordt het analoge en digitale aanbod van de Kaartenverzameling gepresenteerd door te klikken op Collecties -> Kaartenverzameling: literatuur, atlassen, kaarten, Beeldbank en Geoplaza. Ook praktische informatie is hier te vinden over de mogelijkheden ten aanzien van reproductie, fotograferen en dergelijke. De Beeldbank kan ook via Collecties -> Beeldbank geraadpleegd worden. Alle oude kaarten uit de collectie zijn in de Beeldbank opgenomen. Het betreft afzonderlijke kaarten, maar ook kaartseries en een atlas factice van 216 kaarten. Bij de series is, waar mogelijk, een bladindex opgenomen, waarop staat aangegeven welke bladen aanwezig zijn. Een afzonderlijk item in de Beeldbank is de Galérie agréable du monde. Alle 3802 afbeeldingen uit ‘Koeman’s Atlantes Neerlandici, Volume IV-A1 en IV-A2, The Galérie agréable du monde by Pieter van der Aa (1728) / Peter van der Krogt and Hans Braat’ uit 2012 zijn te bekijken, maar wel uitsluitend door campusgebruikers. De kaarten uit de Beeldbank kunnen in hoge kwaliteit bekeken worden en gratis gedownload (tiff-formaat, 300 dpi) via de knop Bestel afbeelding. Ook is het mogelijk te downloaden in lagere resolutie via de knop Download en te printen. VU Geoplaza biedt nog meer mogelijkheden. Gegeorefereerde kaarten en door de VU of door anderen samengestelde datasets kunnen hier bekeken worden op een ondergrond naar keuze (bijvoorbeeld Open Street Map of Google Satellite). Selecties kunnen worden gedownload en gebruikt worden voor GIS-toepassingen. Per set staat de toegankelijkheid aangegeven. Campusgebruikers hebben de meeste mogelijkheden. Geoplaza staat onder beheer van de UBVU en het VU SPINlab (Centre for research and education in Geo-Information).
Belangrijkste literatuur
- Clement-van Alkemade, M.H.G., “Bijzondere kaarten in de verzameling”, in: Een vrije universiteitsbibliotheek. Assen, 1980, pp. 341-355.
- “Fragmenten: cartografische beeldbijlage”, in: Kunstlicht 34,4 (2013) [Themanummer ‘Mind the map’], pp. 46-64.
- Ruitinga, Lida, “Facsimile Maps and Atlases and their function in the Map Collection of the University Library of the Vrije Universiteit in Amsterdam”, in: The LIBER Quarterly 3 (1993) 1, pp. 77-89.
- Ruitinga, Lida, “Die Heiligland-Karte von Lucas Cranach den Älteren: das älteste Kartenfragment aus der Kartensammlung der Bibliothek der Freien Universität in Amsterdam”, in: Cartographica Helvetica 9 (1994), pp. 40-41.
- Ruitinga, Lida, “Een bijzondere hemelglobeuit de collectie van de Kaartenverzameling van de Bibliotheek van de Vrije Universiteit te Amsterdam”, in: Caert-Thresoor 16 (1997) 4, pp. 89-91.
- Ruitinga, Lida, “Atlas factice met 216 kaarten te zien in Beeldbank Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit”, in: Caert-Thresoor 33 (2014) 1, p. 33.
- Ruitinga, Lida, “De Topographische en Militaire kaart van het Koningrijk der Nederlanden digitaal beschikbaar in Universiteitsbibliotheek Vrije Universiteit Amsterdam”, in: Caert-Thresoor 35 (2016) 1, pp. 11-16.
- Verstegen, Wybren, “Natuurschoonwetkaarten gered en nu via internet te raadplegen”, in: Caert-Thresoor 31 (2012) 3, pp. 75-78.