Kaartencollectie van het Archief Delft (door Annika Hendriksen, 2016)
Adres en Contactgegevens
Archief Delft
Bezoekadres: Oude Delft 169, 2611 HB Delft (tot medio 2017).
Telefoon: 015 – 260 23 58
E-mailadres: archief@delft.nl
Websites: https://www.stadsarchiefdelft.nl/
Toegankelijkheid
Archief Delft is nu nog gevestigd in een monumentaal pand in het centrum van Delft. Medio 2017 zal het archief (zowel de depots als de studiezaal) verhuizen naar nieuwbouw in de Harnaschpolder. De studiezaal is geopend van dinsdag t/m donderdag van 9.00 tot 17.00 uur, maar gezien de aankomende verhuizing en de voorbereidingen daarop is het raadzaam om voor een bezoek de website te raadplegen of contact op te nemen over de raadpleegbaarheid van stukken. In de studiezaal kan men archiefstukken en bibliotheekmateriaal aanvragen. Tevens is hier het volledige aanbod gedigitaliseerd beeldmateriaal te raadplegen, ook dat wat – onder meer als gevolg van auteursrechtelijke beperkingen – niet online te zien is. Voor reeds gedigitaliseerd materiaal geldt in het algemeen dat het origineel omwille van de kwetsbaarheid niet ter inzage wordt gegeven. Voor specifiek onderzoek kan een uitzondering worden gemaakt. Voor gebruik van de studiezaal en raadpleging van originele stukken is een eenmalige registratie verplicht. De bezoeker ontvangt dan een gratis pas die bij een volgend bezoek toegang geeft tot de studiezaal en de diensten.
Omvang
De beeldcollectie omvat vermoedelijk zo’n 600 kaarten, plattegronden en verwante objecten, en daarnaast circa 5.000 ontwerptekeningen en calques. Doordat grote delen van de collectie nog niet of nauwelijks ontsloten zijn, is dit een schatting. Het geregistreerde deel van de beeldcollectie bevat momenteel zo’n 4.000 prenten en tekeningen en bijna 68.000 foto’s van topografische aard. Het archief beheert daarnaast nog zo’n 30.000 bouwtekeningen en in de studiezaal zijn sinds kort de gedigitaliseerde bouwvergunningen van de gemeente Delft vanaf 1880 tot 1 oktober 2010 te raadplegen.
Profiel
Archief Delft verzorgt de uitvoering van de aan de gemeentearchivaris opgedragen taken voor de gemeente Delft en ten dele voor de gemeenten Midden-Delfland, Pijnacker-Nootdorp en Rijswijk. Vanouds was de archiefbewaarplaats van Delft in het stadhuis. Bij de stadsbrand in 1536 en de stadhuisbrand in 1618 zijn een aantal archieven verloren gegaan. In 1859 werd Mr. J. Soutendam tot eerste “stadsarchivarius” benoemd. Hij stelde de eerste inventarissen samen en voegde vele prenten, tekeningen en kaarten toe aan de collectie. In 1896 werd hij opgevolgd door mr. dr. H.S. Veldman. Van zijn hand zijn de catalogi van de Topographischen Atlas en van de Historischen Atlas te Delft uit 1898, waarin circa 2500 prenten en tekeningen zijn beschreven. Zeer waardevol, omdat dit het oudste overzicht is van de collectie van de ‘Historisch-Topografische Atlas’, nu de collectie Beeld en Geluid genoemd. De prenten tekeningenverzameling, waaronder ook kaarten en plattegronden, dankt een deel van zijn rijkdom aan Pieter Matthijs Beelaerts, die in 1892 een groot deel van zijn collectie tekeningen, kaarten, plattegronden en portretten uit Delft en Delfland vermaakte aan het stadsarchief. Sindsdien is de verzameling continu uitgebreid met beeldmateriaal uit gemeentelijke en particuliere archieven alsmede met schenkingen en aankopen. Van ingrijpende veranderingen in het stadsbeeld worden naast foto’s nog steeds tekeningen en prenten van hedendaagse kunstenaars verzameld. De oudste kaarten in de beeldcollectie, de manuscriptkaarten, gaan terug tot de zestiende eeuw en zijn onder meer afkomstig uit het Oud-archief der stad Delft (1246- 1795). Dergelijke kaarten maakten vaak onderdeel uit van een procesvoering of stonden in dienst van belastinginning en werden veelal gemaakt door ‘geadmitteerde’ landmeters. Eén van hen was Jan Jansz. Potter, landmeter van het Hoogheemraadschap van Delfland. Hij vervaardigde onder meer de kaart-figuratief van de Madelanden in 1567 en diverse kaarten in het kaartboek van het Delftse Weeshuis. Andere kaartboeken in de collectie zijn die van het Oude en Nieuwe Gasthuis uit de zestiende eeuw (landmeter Matthijs Jorisz. Been) en uit de zeventiende eeuw (landmeter Joan van Beest), een zestiende-eeuws kaartboek van het Meisjeshuis (landmeter Matthijs Jansz. Been), het kaartboek uit 1611 van het Leprooshuis (Van der Houck) en de negentiende-eeuwse kaartboeken van het Meisjeshuis en van het Weeshuis. Het kleinste kaartboek in de collectie is een kopie uit 1685 uit het Caert-Bouck vande landen toekomende den boedel van Ioff. Clara van Sparwoude, met opmetingen door de landmeters Duyndam, Klinckaert en Van Beest. Mogelijk is het origineel verloren gegaan maar ondanks de beperkte afmetingen (10,5 x17 cm) is het als bron goed te gebruiken. Van Joan van Beest bezit het archief tevens diverse losse kaarten. Een opmerkelijke kaart in de collectie is de kaart van Coenraet Oelensz uit circa 1550 die de Vliet weergeeft van Delft tot aan Leiden. Het is een kaart in vijf delen die in volle lengte bijna 6 meter beslaat. Deze werd gemaakt naar aanleiding van een geschil dat speelde voor de Heemraden van Delfland over de bevaarbaarheid van de Vliet, reden waarom de wedden, de doorwaadbare plaatsen, en de diepten van de vaart staan aangegeven. Van de plattegronden van Delft is de ‘Kaart Figuratief’ de bekendste. Deze bijzonder gedetailleerde kaart meet 90×120 cm en is gemaakt in opdracht van Dirck Evertsz van Bleyswijck. Van de eerste staat uit 1678 is die van Archief Delft vooralsnog het enige bekende bewaard gebleven exemplaar. In 1703 verscheen de tweede (bijgewerkte) staat, herkenbaar aan het ‘nieuwe’ Armamentarium tussen Oude Delft en Geer. De beeldcollectie bevat enkele oudere stadsplattegronden, zoals van Guicciardini, Braun en Hogenberg, Hondius, Janssonius en Merian. Het beeld op deze plattegronden verschilt sterk van latere exemplaren. Oorzaak was de ontploffing van het kruithuis in 1654, waarbij een deel van het noordwesten van de stad werd weggevaagd. Latere stadsplattegronden zijn er onder meer van De Wit, Covens en Tirion en tonen op die plek de Paardenmarkt. Ook herbergt de collectie enkele kaarten van (het Hoogheemraadschap) Delfland, waaronder herdrukken uit 1648 naar de kaart van Delfland uit 1611 van Floris Balthasars en verschillende versies (gedrukt op zijde, ingekleurd) van de bekende overzichtskaart van Cruquius uit 1712 (en 1750). In de negentiende eeuw volgen onder andere de kadastrale (minuut)kaarten en kaarten uit de archieven van Secretarie en Openbare Werken en ontwerpen door onder anderen Zocher en Poortman. Uit de twintigste eeuw stammen enerzijds de huisnummerkaarten en overige ‘gemeentelijke’ kaarten en anderzijds diverse stadsplattegronden voor hoofdzakelijk recreatief gebruik. Daarnaast zijn er nog diverse situatietekeningen, waarin een beperkt gebied van de stad of omgeving is vastgelegd. Tenslotte bevat de beeldcollectie nog een klein aantal atlassen zoals van Blaeu, De Wit en Goos en niet-Delftse kaarten zoals de Postkaart van Quack.
Website
Via de site https://www.stadsarchiefdelft.nl/ kunt u naar diverse websites waarop collectiedelen van Archief Delft wordt ontsloten. Aan vervanging van de inmiddels sterk verouderde beeldbank virtueeldelftslexicon.nl wordt gewerkt, zodat het beeldmateriaal (en in het bijzonder de grootformaten) beter digitaal raadpleegbaar wordt. Ook vindt u links naar de collectiesite collectie-delft.nl en naar historisch-gis.delft.nl/historischgisdelft (gesloten per 1 feb 2017), waar men via de kadastrale kaart van 1832 onderzoek kan doen naar percelen en panden in Delft in de periode 1585-1832, totdat de site Delft op de Kaart in werking treedt.
Belangrijkste literatuur
- Gaag, Stef van der, Historische atlas van Delft. Stad van ambacht en techniek. Nijmegen, 2015.
- Houtzager, H.L. e.l. De kaart figuratief van Delft. Rijswijk, 1997.
- Veldman, H.S. Catalogus van den Historischen Atlas van Delft en Delfland. Delft, 1898.
- Veldman, H.S. Catalogus van den Topografischen Atlas van Delft en Delfland. Delft, 1898.