Bibliotheek Arnhem

Bibliotheek Arnhem (door Ferry Reurink en Hans Timmerman, 2015)

Adres en Contactgegevens
Bibliotheek Arnhem
Bezoekadres: Kortestraat 16, 6811 EP Arnhem
Postadres: Postbus 1168, 6801 ML Arnhem
Contactpersonen: Ferry Reurink en Hans Timmerman
E-mailadres: degelderlandbibliotheek@bibliotheekarnhem.nl
Websites: www.bibliotheekarnhem.nl/gelderland-bibliotheek.html en www.gelderlandinbeeld.nl

Toegankelijkheid
Sinds september 2013 is Bibliotheek Arnhem gevestigd in cultuurgebouw Rozet in Arnhem. De Gelderland Bibliotheek – onderdeel van Bibliotheek Arnhem – vormt hier in het souterrain samen met het voormalige Historisch Museum Arnhem het Erfgoedcentrum. Op een laagdrempelige wijze wordt hier de historie van Arnhem en omgeving gepresenteerd. In een zogenoemde verdiepende laag, die vooral bestaat uit de collectie van de Gelderland Bibliotheek, is er de mogelijkheid tot het verrichten van onderzoek en het raadplegen en (voor leden) lenen van Gelders materiaal. Het inzien van de deelcollectie ‘oude drukken en handschriften’ is in het Erfgoedcentrum ook mogelijk. Atlassen die tot de Gelderland Collectie behoren zijn te vinden in het Erfgoedcentrum (veelal topografische-, historische atlassen en facsimile’s) en in de magazijnen van het Erfgoedcentrum. De kaartcollectie wordt bewaard in een extern depot en is grotendeels digitaal beschikbaar via www.gelderlandinbeeld.nl. Voor het raadplegen van het kaartmateriaal in ons extern depot is een afspraak noodzakelijk.

Omvang
De kaartcollectie van Bibliotheek Arnhem telt circa 550 kaarten. Van deze kaarten zijn 482 kaarten gedigitaliseerd, te weten 248 Gelderse kaarten en het overige deel van andere provincies. Een klein deel van de collectie (46 stuks) bestaat uit kaarten buiten Nederland. Deze zijn niet digitaal beschikbaar. Het aantal atlassen bedraagt bijna 300 banden, waarvan het overgrote deel uit de 20ste en 21ste eeuw. Ook de zeventiende tot en met de negentiende eeuw is met een aantal van ongeveer 25 atlassen vertegenwoordigd.

Profiel
De Openbare Bibliotheek in Arnhem opende op 1 oktober 1856 haar deuren voor het publiek. In deze nieuwe bibliotheek werden onder andere de boekencollecties van de stad Arnhem, het provinciaal bestuur (Gouvernement Gelderland), het Paleis van Justitie en het Arnhems Historisch Genootschap ‘Prodesse Conamur’ bijeengebracht. Deze collecties dienden oorspronkelijk voornamelijk als handbibliotheek van deze organisaties en bevatten veel literatuur over (Gelderse) geschiedenis, topografie en recht. Vooral de stadscollectie bestaat uit veel oude drukken, waaronder voormalig kloosterbezit, maar ook uit een deel van de in 1811 gesloten Gelderse Academie in Harderwijk. Uit laatstgenoemde collectie komt een fraai ingekleurde set van de Grooten Atlas en het Toonneel der Steden van ’s Konings Nederlanden van de firma Blaeu. Een speciaal hiervoor ontworpen pronkkast is sinds de opening van het nieuwe Erfgoedcentrum in de publieksruimte te zien.
Naast de atlassen van Blaeu zijn in de eerste catalogus van de Arnhemse bibliotheek uit 1858 slechts een aantal geschiedkundige atlassen en een kleine veertig plattegronden, topografische kaarten en kaartboeken opgenomen. Door aanschaf en schenkingen is dit aantal een dikke twintig jaar later ongeveer verdubbeld. In de tussentijd zijn vooral veel (stads)plattegronden verschenen die door de bibliotheek zijn aangeschaft, zoals de gemeente-atlassen van J. Kuyper uit de jaren ’60 en ’70 van de negentiende eeuw. Ook schonk de Arnhemse drukker Nijhoff de nieuwste wandelkaarten, een rage in die tijd gezien de fraaie wandelgebieden in Arnhem en omgeving.
Een uitbreiding van de sectie “atlassen en kaarten” ontving de bibliotheek uit het legaat van de Arnhemse jurist en landelijk politicus mr. Willem Hendrik Dullert (1817-1881). Aardig zijn de kaarten die Dullert mogelijk door zijn werk als Tweede Kamerlid (1849-1881) in bezit heeft gekregen, zoals de Spoorwegkaart van de Nederlanden, België, Luxemburg, Noordelijk Frankrijk en Westelijk Duitschland uit 1872. Deze set bestaat uit acht bladen en is ontworpen door de heer Gerlach van Staatsspoorwegen en vervaardigd door steendrukker A.C. Nunnink uit Den Haag.
Bijzonder zijn een aantal manuscriptkaarten in de kaartcollectie van Bibliotheek Arnhem. Zo zijn er twee kaarten van dijkdoorbraken in het Gelderse Rivierengebied (uit 1809), een kaart van “het terrein tussen de Lek en Linge omtrent Culemborg” (1761) en een schetskaart van overlaten in de Linge. Een aantal van deze kaarten zijn afkomstig uit de voormalige collectie van Gouvernement Gelderland.
Het overgrote deel van de kaartcollectie van Bibliotheek Arnhem bestaat uit materiaal over de provincie Gelderland. Vooral na de oprichting van de Gelderse Bibliotheek in 1955 werd het reeds aanwezige Gelderse materiaal sterk uitgebreid, onder andere door het aanleggen van een topografische atlas van Gelderland, gericht op foto’s en prentbriefkaarten van de provincie maar ook op topografisch kaartmateriaal.

Beeldbank en websites
Het grootste deel van de kaartcollectie van de Gelderland Bibliotheek is te vinden op de website www.gelderlandinbeeld.nl. Daarnaast zijn de kaarten vindbaar via www.collectiegelderland.nl. Op Gelderland in Beeld zijn echter niet alleen Gelderse kaarten te zien. Aangezien diverse kaartreeksen meerdere provincies beslaan, is er voor gekozen ook de kaarten van andere provincies te tonen. Vooral de provincies Zeeland, Noord-Brabant, Overijssel en Limburg komen daardoor vaker in de collectie voor. Kaarten uit de collectie die buiten het Nederlandse gebied vallen zijn niet gedigitaliseerd.
De gedigitaliseerde collectie bestaat hoofdzakelijk uit kaarten uit de achttiende eeuw en de negentiende eeuw. Vaak gaat het om kaartreeksen van rivieren en kanalen, polders en dijken. Een kaart uit 1765 toont bijvoorbeeld de oversteek van de geallieerden over de Rijn bij Lobith en Tolkamer in 1758, tijdens de Zevenjarige Oorlog. Daarnaast zijn er een aantal kaarten uit de zeventiende eeuw, waaronder een kaart van Wageningen en haar vestingwerken (met de Aernhemse- en Rheense Poort) uit 1648, het jaar waarin de Tachtigjarige Oorlog beëindigd werd.
Een opmerkelijke set kaarten van recenter datum zijn tien geallieerde militaire stafkaarten uit 1944. Vijf van deze kaarten zijn na de Slag om Arnhem (op 9 oktober en 2 november 1944) gevonden in straten in Oosterbeek door J. Erkens. De kaarten zijn deels beschadigd, voorzien van overblijfselen van moddervlekken en op één kaart is zelfs een afdruk van een autoband (een Britse Jeep?) zichtbaar. Totaal zijn er 482 gedigitaliseerde kaarten op de site te zien.
De eerder genoemde Atlas van Blaeu is als een afzonderlijk bestand opgenomen in Gelderland in Beeld en volledig via een Bookviewer raadpleegbaar. Het is mogelijk per band (vijftien in totaal) te zoeken en daarnaast zijn er indexen op plaats, land en kaart.

Belangrijkste Literatuur

• Arnhems Historisch Genootschap Prodesse Conamur, Bijdragen en Mededeelingen. Arnhem, 2003.
• Jolles, J.A., ‘De openbare bibliotheek van Arnhem’, in: Bijdragen en Mededeelingen (vereniging Gelre) deel XLI (1938), p. 25-153.
• Timmerman, Hans, ‘De Gelderland Bibliotheek digitaliseert’, in: Gelders Erfgoed. Tweemaandelijks Gelders cultuurhistorisch tijdschrift (2005) nr. 3, p. 13-15.