Kaartencollectie van het Regionaal Archief Zutphen (door Sandra Oosterholt, 2011)
Adres en contactgegevens
Regionaal Archief Zutphen
Archiefbeheer voor Brummen, Lochem en Zutphen
Spiegelstraat 13-17
7201 KA Zutphen
Contactpersoon: Jane Voskamp
Telefoon: 0575-512157
www.regionaalarchiefzutphen.nl
E-Mail: regionaalarchief@zutphen.nl
Toegankelijkheid
Het Regionaal Archief Zutphen (RAZ) is gehuisvest in drie panden in de Spiegelstraat in het centrum van Zutphen. In het oude Middeleeuwse pand met mooie rode luiken is de studiezaal gevestigd. In de overige ruimten bevinden zich kantoren, een restauratieruimte en een depot waar 4,5 km archiefstukken zijn opgeslagen. Het RAZ beheert de archieven van de gemeenten Brummen, Lochem en Zutphen. Daarnaast bewaart het RAZ diverse particuliere archieven uit de drie gemeenten. De studiezaal is van dinsdag t/m donderdag open van 9.00 tot 17.00 uur. De toegang is gratis. Kaarten die niet op de website staan, kunnen na vertoon van legitimatie in de studiezaal worden aangevraagd. De gevraagde kaart wordt door de studiezaalmedewerker direct opgehaald.
Omvang
De precieze omvang van de kaartencollectie van het RAZ is niet bekend. In het depot bevinden zich enkele ladenkasten waarin 2.000 losse kaarten worden bewaard. Het aantal kaarten dat bij een archief hoort en fysiek niet is opgeborgen bij de losse kaarten, is onbekend. Een deel van de collectie losse kaarten van Zutphen is in het verleden door vrijwilligers beschreven. Sinds een jaar wordt deze collectie systematisch doorlopen om beschrijvingen kloppend te maken en een selectie te maken voor digitalisering. De kaarten van de (voormalige) gemeenten Lochem, Laren en Gorssel waren nog niet of nauwelijks beschreven. Ook deze kaarten – en die van de gemeente Brummen en Warnsveld – worden bekeken en gedigitaliseerd. Het gaat hierbij om ongeveer 350 kaarten.
Profiel
Het beeldmateriaal van Zutphen en de regio wordt bij het Stedelijk Museum en het Regionaal Archief Zutphen bewaard. Dit is historisch zo gegroeid. Het museum is ontstaan uit het archief en toen in 1976 beide instellingen een apart gebouw kregen, is het beeldmateriaal van de Topografisch Historische Atlas Zutphen verdeeld. Al het beeldmateriaal dat onderdeel is van een archief, is destijds naar het Stadsarchief (nu Regionaal Archief Zutphen) gegaan. De collectie kaarten is divers.
Gemeente
De meeste kaarten horen bij een gemeentelijk archief. Zo zijn er veel tekeningen die te maken hebben met de wederopbouw, bestemmingsplannen, situatieschetsen, blauwdrukken van openbare gebouwen en technische tekeningen voor bijvoorbeeld de (ver)bouw van wegen, waterkeringen, bruggen.
Waterhuishouding
Omdat Zutphen aan twee rivieren ligt, zijn er veel kaarten op het gebied van de waterhuishouding van de Berkel en IJssel. Een zeer bijzondere en mooie kaart is een 18 meter lange kaart (in drie delen) van het stroomgebied van de Berkel. Gerrit Ravenschot maakte in 1793 deze kaart en bijbehorende kleine versie ten behoeve van de oprichting van de tweede Berkelcompagnie. Over deze kaart is in 1989 in Caert-Thresoor een artikel verschenen van Henriëtte Marsman-Slot.
Grondbezit gezondheidsinstellingen
Het RAZ beschikt over meerdere boeken waarin het grondbezit van een instelling is opgetekend. Onlangs zijn twee kaartboeken van het Oude en Nieuwe Gasthuis (ONG) gedigitaliseerd en beschikbaar gesteld via de website. De twee kaartboeken zijn getekend in 1663 en 1683 door respectievelijk Henrick van Gelder en Johan van Gelder. In het oudste boek staan zestig tekeningen in kleur, waarvan 16 boerderijen. In 1683 zijn de bezittingen opnieuw in kaart gebracht. Het gaat om dezelfde bezittingen als in 1663, al is soms de naam van de boerderij veranderd. Het titelblad van het jongste kaartboek is niet in kleur maar in grijstonen uitgevoerd. Ook ontbreken details die in het boek van 1663 wel aanwezig waren: aantekeningen over aangrenzende percelen en beschrijving van het goed. De volgorde van de kaarten is in beide boeken gelijk. Wel hebben de tekenaars een andere schaal gebruikt en is een goed soms vanuit een andere richting getekend. Een derde kaartboek in het archief bevat landerijen van de Sint Anthony Groote Broederschap en is vervaardigd door Johan van Gelder in 1681.
Atlassen
De Magistraatsbibliotheek, een verzameling van voornamelijk juridische werken uit de zeventiende eeuw, bevat enkele atlassen waaronder Novum ac magnum theatrum Belgicae foederatae, ad praesentis temporis faciem expressum van Joan Blaeu (1649) en twee exemplaren van Nova orbis tabula, in lucem edita (1 kleur, 1 zwartwit) van Frederick de Wit. Bijzonder aan de atlas Commentariorum rerum Germanicarum; libri tres van Petrus Bertius (1617), is dat er in dit exemplaar zich een stadsplattegrond van Zutphen bevindt. De kaart zelf blinkt overigens niet uit in nauwkeurigheid. Daarnaast zijn er algemene kaartencollecties gevormd waarin zich onder andere oude VVV-kaarten, stadsplattegronden en dergelijke bevinden. Een heel aparte kaart waarvan niet bekend is hoe die in ons archief terechtgekomen is, is een kaart van Perzië uit 1729 met arabische tekst.
Website en beeldbank
Zo’n 800 kaarten zijn al gedigitaliseerd en beschikbaar via de website. Dit geldt ook voor de eerder genoemde Berkelkaart, de drie kaartboeken, en de Zutphense kaarten uit de atlassen. Van alle kaarten is een afdruk te bestellen. In 2011 komen nog 500 kaarten beschikbaar. Omdat de scans van hoogwaardige kwaliteit zijn, worden de orginele kaarten niet meer ter inzage gegeven. In de archiefinventarissen worden diverse kaarten beschreven die nog niet gedigitaliseerd zijn. De inventarissen staan ook op de website. Alle werken uit de Magistraatsbibliotheek zijn opgenomen in de bibliotheekcatalogus. De atlassen zijn niet geheel gedigitaliseerd. Wel zijn de kaarten van Zutphen via de website te bekijken. Alle kaarten bevinden zich in de beeldbank, welke te bereiken is via www.regionaalarchiefzutphen.nl. Een kleine selectie Zutphense kaarten is ook op thema te bekijken via de webtentoonstellingen: https://erfgoedcentrumzutphen.nl/ontdekken/web-exposities/. De atlassen van het Oude en Nieuwe Gasthuis en de Sint Anthony Groote Broederschap zijn ook als boek door te bladeren: www.regionaalarchiefzutphen.nl/atlassen.
Belangrijke literatuur
- Marsman-Slot, H., ‘Berkelvaart in kaart: De kaarten van Gerrit Ravenschot c.s. (1793): de tweede Berkelcompagnie in oprichting’. In: Caert-Thresoor, 8 (1989) nr. 1, pp. 8-11.