Kaartencollectie van het Regionaal Archief Alkmaar (door Jesse van Dijl, 2018)
Adres en contactgegevens
Regionaal Archief Alkmaar
Bezoekadres: Bergerweg 1, 1815 AC, Alkmaar
Postadres: Postbus 9232, 1800 GE, Alkmaar
Telefoonnummer: 072-8508200
E-mailadres: info@archiefalkmaar.nl
Websites: www.regionaalarchiefalkmaar.nl
Toegankelijkheid
Het Regionaal Archief Alkmaar is sinds 2011 gevestigd in de voormalige ‘Ambachtsschool voor Alkmaar en omstreken’ aan de Bergerweg. Het gebouw is geheel gerenoveerd en huisvest verschillende gemeentelijke instellingen. Achter het gebouw zijn nieuwe depots gebouwd die in 2013 gereedkwamen en die circa 18 kilometer archief kunnen bergen. De totale collectie van het Regionaal Archief Alkmaar is nu ongeveer 9,5 kilometer. De openbare studiezaal is geopend van dinsdag tot en met vrijdag tussen 09.00 uur en 17.00 uur. Er zijn altijd minimaal twee studiezaalmedewerkers aanwezig om, wanneer gewenst, te assisteren bij onderzoek. Archiefstukken kunnen vooraf en vanuit huis, via de aanvraagmodule binnen de website, worden aangevraagd en gereserveerd voor een bepaalde datum. Boeken uit de historische bibliotheekcollectie kunnen worden geleend voor thuis, mits de werken niet ouder zijn dan 50 jaar. Het Regionaal Archief Alkmaar ligt op een steenworpafstand van het station. Met de auto parkeren in de directe omgeving kost geld.
Omvang
Het exacte aantal kaarten binnen de collectie van het Regionaal Archief Alkmaar is niet te geven. Zelfs bij benadering is het een onhaalbare opgave dit te noemen. De kaarten zijn ondergebracht in de verschillende collecties van de afdelingen van de topografisch historische atlas, de historische bibliotheek, de verschillende gemeentearchieven, de particuliere archieven en de archieven van de waterschappen. Tienduizenden kaarten met zeer uiteenlopende verschijningsvormen zijn hierin te vinden. Het loopt uiteen van bijvoorbeeld de Description de Touts les Pays-Bas van Guicciardini uit 1617 in de collectie van de bibliotheek, tot een met potlood geschetst kaartje in het kader van de ruilverkaveling rond Broek op Langedijk dat is vervaardigd door een landmeter in de jaren 1950. In de topografisch historische atlas wordt dan weer een 80-delige losbladige kaart uit circa 1902 bewaard van het Noordhollandsch Kanaal tussen Amsterdam en Den Helder (achter elkaar gelegd zou dit een kaart vormen van 32 meter), terwijl in één van de vele waterschapsarchieven een schetskaartje van het op de Hondsbossche Zeewering bij Petten gestrande stoomschip Eddystone, meegezonden met een brief van opzichter C. Bollee aan dijkgraaf D.F. van Leeuwen in Alkmaar op 4 februari 1883 is aangetroffen. Kortom, een mer à boire aan kaartmateriaal.
Profiel
Het Regionaal Archief Alkmaar is een samenwerkingsverband van de gemeenten Alkmaar, Bergen, Castricum, Den Helder, Heerhugowaard, Heiloo, Hollands Kroon, Langedijk, Schagen en Texel. Naast de archieven van deze gemeenten heeft het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier de archieven van de voormalige waterschappen en polders in deze gemeenten bij het Regionaal Archief Alkmaar ondergebracht. Daarnaast worden er archieven van particuliere instellingen en personen beheerd.<>BR>Voor het beheren van de oudere archieven richtte Alkmaar in 1900 als een van de eerste gemeenten in haar regio een archiefdienst op, onder leiding van gemeentearchivaris Cornelis Willem Bruinvis (1829-1922). In 1885 schonk Bruinvis al een verzameling topografische prenten, tekeningen en kaarten aan de gemeente Alkmaar, waarvan hij een deel al had geërfd van zijn vader, apotheker en verzamelaar Cornelis Pieter Bruinvis. Deze schenking vormt de oudste kern van de topografisch-historische collectie van het archief.
Alkmaar bewaarde vanouds haar oudere archieven in het stadhuis aan de Langestraat. Rond 1900 gebeurde dit in een ‘archieflokaal’ in de oostvleugel van het stadhuis. In 1925 vindt er een grote verandering plaats; de archiefdienst wordt deels gehuisvest in het naast het stadhuis gelegen Moriaanshoofd. In 1966 worden de deuren van het nieuwe gemeentearchief aan de Oudegracht geopend. Huize Oort wordt gerestaureerd en verbouwd en ingericht voor het archiefpersoneel. Ernaast verrijst een geheel nieuw gebouw waarin de studiezaal en het brandvrije depot zich bevinden. Voor het eerst in de geschiedenis van het gemeentearchief voldoet de behuizing van de archieven en collecties aan alle eisen voor een veilige bewaring.
Sinds de tweede helft van de jaren zeventig dient zich een ander probleem aan: een wel zeer snel groeiende toename van het archiefbestand. Dit is het gevolg van regionale samenwerking op het gebied van archiefbeheer. Omliggende gemeenten gaan hun oudere archieven onderbrengen in het depot te Alkmaar. Binnen de kortste keren puilt het depot uit en wordt een hulpdepot verderop aan de gracht in gebruik genomen. In 1992 wordt een nieuw archiefgebouw aan de Hertog Aalbrechtweg geopend. De archiefdienst wordt nu officieel een regionale dienst. Ook dit depot zat eerder dan verwacht tot de nok toe vol. Een nieuw gebouw is na twintig jaar opnieuw noodzakelijk gebleken. Dat is het huidige gebouw van de Ambachtsschool.
Website en beeldbank
In de beeldbank op de website zijn enkele honderden kaarten via beschrijving te vinden. Voornamelijk afkomstig uit de collectie van de Topografisch-Historische Atlas. Daarnaast enkele hoogtepunten uit de overige collecties. Naast de eigen beeldbank wordt gebruik gemaakt van de website Flickr met een veel groter publieksbereik. Maar dit betreft dus maar een piepklein topje van de ijsberg. Om specifieke kaarten te vinden moet ‘ouderwets’ gevorst worden met behulp van inventarissen, oude inventarissen, verbanden leggen en geduldig dossiers opvragen. En ook de factor ‘geluk’ speelt dan nog een belangrijke rol; veel kaarten liggen te wachten op de dag (her)ontdekt te worden bij ons in het Regionaal Archief Alkmaar.
Belangrijkste literatuur
- Streefkerk, C., Jan W.H. Werner & F. Wieringa, Perfect gemeten: landmeters in Hollands Noorderkwartier ca. 1550-1700. [s.l.], Stichting Uitgeverij Noord-Holland, [1994].
- Veer, Bert, ‘Honderd jaar archiefdienst in Alkmaar, 1900-2000’, in: Oud Alkmaar 24, 2 (2000): pp. 2-10.