Adres en Contactgegevens
Maritiem Museum Rotterdam
Postbus 988, 3000 AZ Rotterdam
Bezoekadres: Leuvehaven 1, Rotterdam Telefoon: 010-4132680
Contactpersoon:
Sjoerd de Meer (conservator atlassen, kaarten en globes)
E-mail: sdemeer@maritiemmuseum.nl
www.maritiemmuseum.nl en www.maritiemdigitaal.nl
Toegankelijkheid
De bibliotheek is op vrijdag tijdens de openingsuren van het museum (10.00-17.00) te bezoeken. Op de andere doordeweekse dagen is de bibliotheek na afspraak en uitsluitend ten behoeve van (wetenschappelijk) onderzoek toegankelijk. Materiaal dient schriftelijk (per e-mail of brief) te worden aangevraagd. Bij het bezoek wordt verzocht dat u zich legitimeert met een geldig identiteitsbewijs. Het is mogelijk om foto’s te bestellen tegen de daarvoor geldende tarieven. Bij uitzondering kan toestemming verleend worden om zelf foto’s te maken (zonder flits).
Omvang
De kartografische collectie van het Maritiem Museum omvat circa 2000 oude kaarten (van vóór 1850), 400 atlassen, 40 globes en 4000 hydrografische kaarten. Daarnaast bezit het museum een collectie van circa 2000 boeken, gedrukt vóór 1850. Tevens is er de beschikking over een handbibliotheek met de belangrijkste maritiemhistorische en kartografische literatuur en worden in de bibliotheek facsimile›s van kaarten en atlassen bewaard.
Profiel
Op 15 februari 1874 werd het Maritiem Museum van de Koninklijke Nederlandsche Yachtclub (KNYC) voor het publiek geopend. De basis voor de collectie was echter reeds in 1852 gelegd toen in het gebouw van de KNYC aan de Willemskade een tentoonstellingsruimte (de ‘Modelkamer’) werd ingericht. Vanwege het faillissement van de KNYC werd het museum in 1881 overgenomen door de gemeente Rotterdam. Vanaf dat jaar heette het museum Maritiem Museum ‘Prins Hendrik’ als eerbetoon aan Prins Hendrik(1820-1879), de initiatiefnemer tot de oprichting van de KNYC. In 1948 werd het Maritiem Museum een zelfstandige instelling, los van het Museum voor Volkenkunde waarmee het was verbonden. Sinds 1999 is de naam van het museum Maritiem Museum Rotterdam. In de negentiende eeuw werden een enkele atlas en kaart aan de maritieme collectie toegevoegd. Met de komst in 1915 van de oud marineofficier J.W. van Nouhuys (1869-1963) als directeur werd een voortvarend verzamelbeleid ingezet. Hij kocht veel zeeatlassen en kaarten en voegde ook voor die tijd moderne hydrografische kaarten aan de collectie toe.
Zijn belangrijkste aankoop was de ‘Atlas van de Wereld’, de wereldkaart van Gerard Mercator in atlasvorm uit 1569. Vanaf 1923 trad ook W.A. Engelbrecht(1874-1965) in beeld. Tijdens zijn leven bouwde deze Rotterdamse havenbaron een verzameling op van (zee-) atlassen, kaarten, reisverhalen en boeken gewijd aan kosmografie, astronomie en navigatie uit de zestiende tot de achttiende eeuw.
Zijn eerste bruikleen aan het museum dateerde uit 1923 en bestond onder meer uit atlassen van Gerard Mercator en een collectie globes waaronder Mercators aardglobe uit 1541. Deze collectie had hij samen met anderen in bezit en werd in 1952 door het museum aangekocht. In 1950 gaf Engelbrecht zijn gehele collectie in bruikleen aan het museum. Na diens dood in 1965 kon het museum de gehele collectie tegen gunstige voorwaarden verwerven. Tot de hoogtepunten behoren verschillende Ptolemaeus-uitgaven, een collectie Italiaanse kaarten uit de zestiende eeuw en vele land- en zeeatlassen.
Bijzonder zijn de acht manuscriptkaarten van de Portugese kartograaf Bartolemeo De Lasso uit 1590. Daarnaast bezit het Museum de belangrijkste collectie Planciuskaarten in Nederland. Een unicum is de gedrukte kaart van Cuba door Willem Jansz. Blaeu, bestemd voor het nooit verschenen vierde deel van zijn ‘Licht der Zeevaerdt’. Opvallend zijn de Engelse atlassen uit het einde van de zeventiende eeuw, vervaardigd naar Nederlandse voorbeelden.
Onder leiding van mejuffrouw J.B. van Overeem (1913-2007) en opvolgers werd de collectie geregeld uitgebreid. In 1948 werd de unieke wereldkaart van Willem Jansz. Blaeu uit 1619 aangekocht, in 1960 gevolgd door Blaeu’s wereldkaart uit 1645/1646. Tussendoor was dankzij de bemiddeling van de antiquaar N. Israel (1919-2002) de zeer zeldzame Spaanse editie van de Atlas Mayor van Blaeu aangekocht.
In 1963 kreeg het museum de collectie Surinamekaarten van de KLM-arts K. Vaandrager in bruikleen. In 1966 kocht het Museum een belangrijk gedeelte daaruit aan waaronder de vroegste gedrukte kaart van Suriname door Jacob Mogge uit 1671. In 1970 verwierf het Museum de collectie Bichon die ondermeer een aantal manuscript landverkenningen van de westkust van Australië bevat, getekend door Victor Victorsz. In 2004 werd de kunstverzameling van de rederij Nedlloyd als bruikleen verworven. De meest recente uitbreiding van de collectie volgde in 2006 toen het museum met steun van veel particulieren en fondsen de Corpus Christi collectie wist aan te kopen, een verzameling van vooral VOC-kaarten op perkament en op papier, waarvan acht gesigneerd door Joan Blaeu. Ruim voorhanden in de collectie zijn Nederlandse en buitenlandse kaarten van hydrografische diensten, zowel uit de negentiende als twintigste eeuw. Speciale aandacht verdienen ook de Nederlandse rivierkaarten waarvan de oudste dateren uit de achttiende eeuw en de jongste uit 1961. Kaarten van de binnenvaart vormen een apart verzamelterrein. Ze zijn moeilijk te vinden en het Museum accepteert deze graag als schenking.
De globecollectie is één van de grotere collecties in Nederland. Sinds 2007 wordt een uitgebreid en kostbaar restauratieprogramma uitgevoerd.
Tot de handschriftencollectie behoort een deel van het persoonlijk archief van de historisch-kartograaf F.C. Wieder (1874-1943). Dit archief bevat notities betreffende zijn kartografische reizen in het buitenland, aantekeningen over allerlei kartografische onderwerpen en overdrukken van artikelen en knipsels.
Tentoonstellingen
In de afgelopen honderd jaar is een groot aantal kartografische tentoonstellingen georganiseerd, ondermeer gewijd aan Mercator, de familie Blaeu, kaarten van het Zuid-Hollands rivierengebied, de Hydrografische Dienst, kaarten van Suriname, het uitgevershuis van Keulen en de Corpus Christi Collectie. Tot het voorjaar 2014 is de tentoonstelling ‘Recht door Zee : varen op de kaart van Mercator’ te zien.
Website / Beeldbank
In 1998 lanceerde het Maritiem Museum Maritiem Digitaal (www.maritiemdigitaal.nl), de gezamenlijke portal van de maritieme musea. Het grootste gedeelte van de collectie is daarop te vinden. Maritiem Digitaal is ook toegankelijk via www.digitalecollectienederland.nl. Via deze website is ook het Geheugen van Nederland te benaderen waarop ook kaarten uit de collectie te vinden zijn.
Belangrijkste literatuur
- Bos, E., ‘De collectie Engelbrecht in het Maritiem Museum ‘Prins Hendrik’, in: De Boekenwereld 1992, p. 86-96.
- Bos, E., Italiaanse kaartenmakers : De Italiaanse kaartenmakers uit de Collectie W.A. Engelbrecht in het Maritiem Museum ‘Prins Hendrik’ in Rotterdam. Alphen aan den Rijn, 1996.
- Meer, S. de (ed.), Het Zeekaartenboek. Zutphen, [2007].
- Meer, S. de & I.B. Jacobs, ‘De collectie Bichon in het Maritiem Museum Rotterdam’, in: Mappae Antiqua. Liber Amicorum Günter Schilder, p. 595-607. ’t Goy-Houten, 2007.
- Meer, S. de & F. Loomeijer, De schat van Corpus Christi : VOC-kaarten boven water. Zutphen, 2007.
- Meer, S. de, Atlas van de Wereld : De wereldkaart van Gerard Mercator uit 1569. Zutphen, 2011.
- Overeem, J.B. van, Lof der Zeevaart : collectie dr W.A. Engelbrecht. Tentoonstellingscatalogus Maritiem Museum ‘Prins Hendrik’, 1966.