Hoogheemraadschap van Delfland te Delft (door Bert Klapwijk, 2012)
Adres en Contactgegevens
Hoogheemraadschap van Delfland
Phoenixstraat 32, 2611 AL Delft; Postbus, 2601 DB Delft
Telefoon: +31- (0)15-2608108 – Fax: +31- (0)71-5272638
E-mail: info@hhdelfland.nl
Contactpersonen:
G.J. Klapwijk (senior medewerker Oud Archief en Bibliotheek), J.D. van Tuyl (medewerker Oud Archief en Bibliotheek), mw. C.G.D. de Wilt (medewerkster Oud Archief en Bibliotheek)
Toegankelijkheid
De leeszaal van het hoogheemraadschap is wekelijks geopend van maandag tot en met vrijdag van 8:30-12.30 en 13.15-16.00 uur. Op zon- en feestdagen is de leeszaal gesloten. Bezoek bij voorkeur na voorafgaande afspraak. Om gebruik te maken van de collecties – die van de archieven, bibliotheek en kaarten – kan iedere bezoeker zich melden bij de receptie aan de Phoenixstraat 32, waar men een bezoekerspas krijgt. Deze pas is gratis verkrijgbaar en dient bij vertrek weer te worden ingeleverd. Er zijn beperkt parkeervoorzieningen aanwezig. Tevens is het hoogheemraadschap bereikbaar met openbaar vervoer, per trein vanaf station Delft en per tram de lijnen lijn nrs. 1 en 19.
De archieven, bibliotheek en kaarten zijn alleen ter inzage in de leeszaal. Aanvragen kan via een uitleenformulier bij de leeszaalambtenaar. Er geldt een beperking voor het aantal documenten dat tegelijkertijd kan worden ingezien op een aparte tafel. Fotokopieën en foto’s in overleg met de leeszaalambtenaar, die bepaalt of de stukken zich hiervoor lenen. Wat betreft de bibliotheekcollectie kunnen bezoekers de publicaties ter plaatse inzien. De bibliotheek is géén uitleenbibliotheek, zodat geen publicaties kunnen worden meegenomen.
De archieven en kaarten van het hoogheemraadschap zijn ontsloten via het inventarisatiesysteem MAIS-Flexis en raadpleegbaar op het internet. Bereikbaar via de site www.hhdelfland.nl, onderdeel organisatie/historie en www.archieven.nl. Veel kaartmateriaal wordt op deze sites digitaal aangeboden.
Omvang
Het merendeel van de kaarten en tekeningen bij het hoogheemraadschap maakt onderdeel uit van de archieven van het schap. Daarnaast werden in de twintigste eeuw kaarten aangekocht of door schenking verkregen. Deze kaarten zijn als collectie bijeengebracht.
Totaal bezit het hoogheemraadschap ruim 15.000 kaarten en tekeningen. Uitgezonderd enkele kaarten in de kaartencollectie hebben vrijwel alle kaarten tekeningen als onderwerp het gebied van Delfland, of Delflandse werken. Verder bezit Delfland tot atlas ingebonden exemplaren van in opdracht van het hoogheemraadschap vervaardigde overzichtskaarten van het gebied uit 1611 (1626) en 1712. Tevens bezit Delfland twee, aangekochte, kaartboeken van grondeigendommen van particulieren.
Profiel
Vanaf de veertiende eeuw hebben de graven van Holland een aantal waterstaatkundige bevoegdheden opgedragen aan zogenoemde heemraden. Het betrof het schouwen van waterwerken, het vaststellen van keuren en het spreken van recht in waterstaatsaangelegenheden. Het menselijk ingrijpen in de natuur zoals ontginning, bemaling en veenwinning zette een proces van bodemdaling in gang, met toenemende wateroverlast als gevolg. De overlast beperkte zich niet tot de bestuurlijke grenzen van de ambachten.
Vanwege het complexer wordende lokale waterbeheer werden er vanaf de tweede helft van de vijftiende eeuw speciale functionarissen aangesteld, de molenmeesters, die de zorg voor een molen en de daartoe behorende waterwerken kreeg opgedragen. Door het ontbreken van een duidelijke bestuursstructuur en de toenemende waterproblemen streefden de hoogheemraden ernaar hun gezag over de lokale waterstaat uit te breiden. Conflicten konden niet uitblijven, vooral over de schouwbevoegdheid van de lokale waterwerken, zoals wegen, watergangen en waterkeringen.
De hoogheemraden probeerden de lokale waterstaatkundige bevoegdheden zoveel mogelijk over te hevelen naar de molenmeesters. Later zijn hieruit de polderbesturen ontstaan die onder toezicht stonden van het hoogheemraadschap.
Per 1 januari 1977 werden de polderbesturen binnen Delfland opgeheven en werd het beheer en onderhoud van de polderwaterkeringen en polderwateren aan het takenpakket van Delfland toegevoegd. Deze taakuitbreiding leverde een aantal kaarten en tekeningen op die zich in de archieven van de onderscheiden polders bevonden. Sinds 1976 is Delfland tevens belast met de verbetering van de waterkwaliteit in het beheersgebied.
De taakonderdelen van het hoogheemraadschap zijn bepalend voor de inhoud van kaarten en tekeningen, aanwezig bij het hoogheemraadschap. Vanaf midden zestiende eeuw bevatten de archieven veel manuscriptkaarten en -tekeningen. Deze kaarten zijn gerelateerd aan de archieven van het schap. Tevens werden vanaf deze tijd met enige regelmaat overzichtskaarten van Delflands gebied vervaardigd. De oudste overzichtskaart daterend 1548 door Jacob van Deventer, ging verloren in de Tachtigjarige Oorlog. Latere overzichtskaarten, 1606, 1611, 1712, bleven wel bewaard. Van de kaarten van 1611 en 1712 bezit het hoogheemraadschap ook nog de complete verzameling koperplaten waarvan deze kaarten werden gedrukt. Nog heden ten dage worden met enige regelmaat gedrukte overzichtskaarten van het beheersgebied vervaardigd. Deze kaarten verschaffen veel inzicht in de ontwikkeling van het beheersgebied. De tekeningen verschaffen veel inzicht in technische werken, zoals sluizen, gemalen (molens) en de strandhoofden (golfbrekers) langs de Delflandse kust.
Daarnaast beschikt Delflands archief over enkele kaarten van het gebied van Zuid-Holland en van omliggende hoogheemraadschappen (Rijnland en Schieland). Deze kaarten werden in vorige eeuwen aan het hoogheemraadschap geschonken. In het laatste kwart van de twintigste eeuw werd ten opzichte van de kaartencollectie een actiever beleid gevoerd bij de aanschaf van kaarten.
Enkele belangrijke kaarten die voor de collectie werden aangeschaft zijn: de druk uit 1626 van de overzichtskaart van Delfland van 1611, een Kaartboek van de eigendommen van de Studenten in Delft en kaarten van polder het Nieuwland.
Website / Beeldbank
De inventarissen van de archieven, waarin tevens de aanwezigheid van kaarten en tekeningen wordt aangegeven, zijn te vinden via de website www.hhdelfland.nl de tab ‘bestuur en organisatie, geeft toegang tot de keuze “organisatie”, waar het onderdeel “historie” kan worden gekozen, via historie kan men kiezen voor ‘klik hier om naar archieven te gaan’. Daarna kan men kiezen om in “archieven” of in “kaarten” te zoeken. Deze inventarissen op deze site zijn nog in uitbouw. Volledige catalogi zijn in te zien op de leeszaal van het hoogheemraadschap van Delfland.
Belangrijkste literatuur
- Postma, C., De kaart van het hoogheemraadschap van Delfland door Floris Balthasars. 1611. Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1972.
- Postma, C., Inleiding Nicolaes Kruikius en zijn werk. Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1977.
- Postma, C., De kaart van het hoogheemraadschap van Delfland van 1606 geschilderd door de landmeter Mathijs de Been van Wena. Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1978.
- Wilt e.a., C.G.D. de., Delflands kaarten belicht. Hilversum: Verloren, 2000.