Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) te Amsterdam (door Peter Levi, 2012)
NB: DEZE COLLECTIE IS INMIDDELS OVERGEBRACHT NAAR DE LEIDSE UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK
Adres en Contactgegevens
Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT), ILS, Kaartenzaal
Postbus 95001, 1090 HA Amsterdam
Bezoekadres: Mauritskade 63, 1092 AD Amsterdam
Webadres: www.kit.nl
Contactpersoon: Peter Levi
E-mail: p.levi@kit.nl
Contact en raadpleging bibliotheek: library@kit.nl
Telefoon: (020) 568 8246/8462
Toegankelijkheid
De kaartenzaal, onderdeel van de KIT-bibliotheek, is geopend voor het publiek van maandag tot en met donderdag van 10.00 uur tot 16.30 uur. Iedere bezoeker ontvangt bij de receptie een bezoekerspas waarmee gratis de kaarten- en bibliotheekcollecties kunnen worden geraadpleegd. Voor het lenen van boeken is een lidmaatschap vereist à €15,- per jaar. Studenten kunnen gratis lid worden. De hele collectie is toegankelijk via de online publiekscatalogus (OPC), Picarta OCLC en WorldCat. Het nog niet gedigitaliseerde kartografische deel van de collectie kent een open opstelling. Bij het zoeken naar de juiste kaart, krijgen bezoekers persoonlijk advies en begeleiding. Ook kunnen on demand scans en prints gemaakt worden
Omvang
De KIT-bibliotheek bezit een collectie kaarten die zich na de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië in geografische zin heeft uitgebreid tot alle landen in de (sub)tropen. De totale collectie omvat circa 27.000 kaartbladen en meer dan 1.000 atlassen. De kern van de collectie wordt gevormd door ongeveer 11.000 kaartbladen van de voormalige Nederlandse koloniën: circa 10.000 van Indonesië, 700 van Suriname en 300 van de Nederlandse Antillen. Dit deel van de kaartcollectie behoort tot een van de grootste in Nederland op dit gebied, is volledig gedigitaliseerd en via internet vrij toegankelijk. Het grootste deel van de kaarten is verschenen tussen 1850 en 1950; de collectie over de (sub)tropen is opgebouwd vanaf 1950 en omvat meer dan 15.000 kaarten.
Profiel
Al vanaf het moment dat Frederik Willem van Eeden – vader van de schrijver en dichter Frederik van Eeden – in 1864 de opdracht krijgt van de Nederlandsche Maatschappij ter Bevordering van Nijverheid om een verzameling van koloniale producten aan te leggen, worden ook boeken en kartografische documenten verzameld. In 1865 krijgt de Maatschappij de benedenverdieping van het Paviljoen Welgelegen in Haarlem, het huidige provinciehuis van Noord-Holland, ter beschikking en in 1871 wordt hier het Koloniaal Museum geopend. In 1913 worden de collecties van het Koloniaal Museum overgedragen aan het in 1910 opgerichte Koloniaal Instituut. Hier breidt de bibliotheekcollectie zich snel uit, mede door de depotfunctie die de bibliotheek vervult voor uitgaven van bedrijven, organisaties en particulieren die werkzaam zijn in de koloniale gebieden.
De kartografische collectie bestaat uit kaartseries, zeekaarten, stadsplattegronden, topografische en thematische kaarten en komt grotendeels door schenkingen tot stand. Een paar voorbeelden.
In 1927 schenkt de Topografische Dienst in Weltevreden 2.600 bladen en in 1947 volgt een schenking van de luitenant-gouverneur-generaal van Nederlands-Indië, H.J. van Mook, van 1.543 bladen en 13 Terrain Studies. De Terrain Studies zijn tussen 1942 en 1945 door de geallieerde strijdkrachten gemaakt en bevatten zeer gedetailleerde beschrijvingen. F.J. Ormeling sr. tot slot stuurt kort na de Tweede Wereldoorlog een deel van het kaartenarchief vanuit Batavia naar Nederland. De helft van deze collectie wordt toegevoegd aan de KIT-collectie.
Enkele bijzondere kaarten zijn een manuscriptkaart op 8 bladen van Nederlands-Indië (1835-1837) vervaardigd door Gijsbert Franco baron von Derfelden van Hinderstein en een aantal manuscriptkaarten, waaronder een kaart van Suriname (1860-1879) op 27 bladen gemaakt door J.F.A. Cateau van Rosevelt. Een bijzondere uitgave is ook de Atlas der wereld naar de laatste ontdekkingen… uit 1858 van Jacob Kuyper. Vlak na verschijnen brandt zijn werkplaats af en gaan alle stenen en drukplaten verloren waardoor het aantal exemplaren van deze atlas zeer beperkt is gebleven. Verder bezit de kaartenzaal een in 1849 door Pieter Melvill van Carnbee in eigen beheer uitgegeven atlas van al zijn tot dan toe gemaakte kaarten.
Voor een groot deel zijn deze kaarten eerder verschenen in het tijdschrift Le Moniteur des Indes-Orientales et Occidentales. Drie jaar geleden heeft de KIT-bibliotheek het beheer gekregen over de boeken-, foto- en kaartcollectie van het echtpaar Coomans-Eustatia. De zeer bijzondere kaartcollectie van ongeveer 200 bladen heeft betrekking op de Nederlandse Antillen. Veel bladen zijn van voor 1850. De oudste kaart in deze collectie is Culiacanae, Americae regionis, descriptio. Hispaniolae, Cubae, aliarumque insularum circumiacientium, delineatio van Abraham Ortelius uit 1579.
Vanaf 1950 worden van alle landen in de (sub)tropen overzichtskaarten, stadsplattegronden, thematische kaarten, topografische seriekaarten op de schaal van 1:250.000 en de nationale atlassen aangeschaft. Het verwerven van met name de seriekaarten is soms problematisch door de restricties die landen hanteren voor deze gedetailleerde kaarten. Veel landen zien kaarten nog steeds als een militair product. Soms hebben zij ook niet de mogelijkheid nieuwe kaartbladen te vervaardigen. De collectie van de kaartenzaal is uniek in Nederland en wordt geraadpleegd door het algemeen publiek, maar ook door ambassades, ministeries, Artsen zonder Grenzen, de immigratiedienst voor bijvoorbeeld internationale hulpacties en grensgeschillen.
Website / Beeldbank
De hele kaartcollectie is beschreven en toegankelijk via de online bibliotheekcatalogus op www.kit.nl. Het is mogelijk de zoekopdracht te beperken tot landkaarten. Als een kaart digitaal beschikbaar is, staat naast de beschrijving een thumbnail waarop geklikt kan worden om de kaart groot op het scherm te laten verschijnen. In 2002 start het meerjarig project KIT Erfgoed Extra. Met dit project heeft het Instituut – met steun van het ministerie van Buitenlandse Zaken – achterstanden in behoud en beheer van museaal en documentair koloniaal erfgoed kunnen wegwerken. Het ‘koloniale’ deel van de kaartcollectie is toen in zijn geheel gedigitaliseerd en eind 2005 online beschikbaar gesteld. Het zoekscherm van de kaartenviewer is direct bereikbaar via www.kit.nl/kaarten of www.kit.nl/maps. Dit zoekscherm biedt de unieke optie te zoeken op geografische namen. Alle kaartbladen uit een serie zijn aan elkaar gelinkt, hierdoor is het mogelijk om door de hele serie te navigeren. Dit gebeurt aan de hand van pijlen die zichtbaar zijn rondom het gekozen blad. Het is mogelijk de digitale kaarten online te bestellen als print of download. Vorig jaar zijn 14.500 bezoekers op de kaartensite geweest die samen meer dan 100.000 kaarten bekeken.
Belangerijkste literatuur
- KIT Information & Library Services (KIT ILS), “Using technology to preserve the past and to meet future information needs”, in: Collecting at cultural crossroads. Collection policies and approaches (2008-2012) of the Tropenmuseum. Amsterdam: KIT, 2008.
- Levi, Peter, “Koninklijk Instituut voor de Tropen. Een ontdekkingsreis door de koloniale collectie van de kaartenzaal”, in: GIN publicatiereeks 2, 2004.
- Levi, Peter, “Digitising the past. The beginning of a new future at the Royal Tropical Institute”, in: Program. Electronic library and information systems, 44(2010)1.
- Tieleman, Jeanine, “Een nieuwe toekomst voor koloniale kaarten”, in: GIN publicatiereeks 3, 2007.