RHC Groninger Archieven (door Mirjam de Jonge, 2014)
Adres en Contactgegevens
Bezoekadres: Cascadeplein 4, 9726 AD Groningen
Postadres: Postbus 30.000, 9700 RM Groningen
Telefoon: 050-5992000
Email: info@groningerarchieven.nl
Websites: www.groningerarchieven.nl en www.beeldbankgroningen.nl
Contactpersoon: Mirjam de Jonge
Toegankelijkheid
De studiezaal van het Regionaal Historisch Centrum (RHC) Groninger Archieven is geopend op dinsdag van 9-21 uur, woensdag-vrijdag van 9-17 uur. In de maanden juli en augustus zijn de openingstijden: dinsdag-vrijdag van 9-17 uur. Voor extra openingstijden op zaterdag zie de website van de Groninger Archieven. Bij een eerste bezoek aan de studiezaal vragen wij om een eenmalige legitimatie. U krijgt dan een pasje dat u bij ieder volgend bezoek moet meenemen. Stukken kunnen in de studiezaal worden aangevraagd of tevoren per e-mail of via de website. Men kan maximaal 6 stukken tegelijk aanvragen. Het is toegestaan om foto’s (zonder flits) te maken van niet-gescand archiefmateriaal. Tegen betaling kan men kopieën of scans laten maken. Archief-, beeld- en kaartmateriaal dat gescand is, wordt in beginsel niet in origineel ter inzage gegeven. Laptops en fototoestellen mogen mee naar binnen, voor jassen en tassen zijn kluisjes aanwezig.
Omvang
De verzamelingen van de Topografisch Historische Atlassen (THA) van het voormalige Rijks- en Gemeentearchief en die van de Groninger Archieven bevatten tezamen ca. 8.000 kaarten en daarnaast nog prenten en (technische) tekeningen.
Profiel
De kaartencollectie van de Groninger Archieven bevat kaarten van de provincie Groningen, of kaarten waar Groningen op afgebeeld staat zoals de Caerte van de Oostersche Zee of de kaart Belgium foederatum van Johannes de Ram, waarvan zowel het blad waarop de provincie Groningen staat als de complete kaart aanwezig is. De collectie bestaat uit drie delen, die op verschillende wijze tot stand zijn gekomen:
1. De collectie van het voormalige Rijksarchief in Groningen. Deze bestaat voor een groot deel uit kaartmateriaal afkomstig van de provincie Groningen. Dit betreft vooral kaarten en ook technische tekeningen die tot archieven behoren of behoord hebben. Met name de Provinciale Waterstaat heeft veel kaarten en technische tekeningen geleverd, maar ook kaarten uit andere archieven waren van oudsher in de catalogus van de THA opgenomen. Een belangrijke verzameling die in 1945-1946 door de provincie werd overgedragen betrof een atlas bevattende een “Verzameling van kaarten der landerijen in eigendom toebehorende aan de provincie van de Stad en Lande van Groningen” waarin onder andere 124 handgetekende landmeterskaarten zaten. Verder is er een kleine collectie van reproducties van oude kaarten uit verschillende collecties die in de jaren 1937-1941 op voorstel van de hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat J. Kooper gemaakt zijn bij wijze van werkverschaffingsproject. Daarnaast zijn er verzamelingen (gedrukte) kaarten van de provincie Groningen afkomstig van een tweetal kaartverzamelaars. Deze verzamelingen bevatten vooral kaarten, maar ook een aantal prenten. Naast losse kaarten bevat de verzameling een aantal atlassen, waaronder buitenlandse atlassen en zeeatlassen.
2. De collectie van het voormalige Gemeentearchief Groningen. Deze is in 1806 ontstaan, toen de gemeente de collectie kaarten uit de nalatenschap van de stadsbouwmeester, die door zijn familie werd geveild, kocht. Voor een deel kocht ze daarmee haar eigen archief terug, maar er zaten ook landmeterskaarten bij. In 1913 begon men met het beschrijven van de “kaarten en tekeningen op het bureau van de rentmeester van de stadsbezittingen” (de stad Groningen bezat grote gebieden in de Veenkoloniën). Hier horen ook de kaarten van de Stadslanden bij, de stadse pendant van de kaarten van de provincielanden. Ook is een heel aantal kladopmetingen bewaard gebleven, niet alleen van de stadlanden maar ook van de provincielanden. In 1927 werden alle kaarten, bouwkundige tekeningen c.a. betreffende Groningen en Ost-Friesland van C.H. Peters aangekocht. Deze collectie werd in de jaren daarna nog enkele malen aangevuld. Het Museum voor Oudheden (nu het Groninger Museum) besloot hun collectie kaarten en historische prenten aan het gemeentearchief in bruikleen te geven. Begin jaren ’50 werd door het gemeentearchief besloten tot een verdere opbouw van een historisch topografische atlas, die ook foto’s zou bevatten. De museumcollectie werd grotendeels in eigendom overgedragen, maar tekeningen en prenten met kunsthistorische waarde gingen terug naar het museum. De kaarten en historieprenten bleven echter bij het gemeentearchief. In de jaren ’60-’80 zijn veel kaarten (en prenten) aangekocht. Hieronder ook veel gedrukte kaarten van de provincie Groningen. Samen met de collectie van het voormalige Rijksarchief bezitten de Groninger Archieven een collectie kaarten van de provincie die niet helemaal, maar wel bijna, compleet is. De collectie bevat ook kaarten afkomstig uit archieven, al is in een aantal gevallen het verband verloren gegaan. Behalve veel kaarten van de provincie zijn er ook stadsplattegronden. De belangrijkste is die van Egbert Haubois, een vogelvluchtkaart uit ca. 1635 die in de eeuwen daarna door veel kaartmakers is hergebruikt. De collectie in Groningen uitgeven (school)atlassen, waaronder veel Bosatlassen, is opgenomen in de bibliotheek.
3. Sinds de fusie in 2002 worden nieuwe aanwinsten opgenomen in een verzameling Groninger Archieven. Het betreft vooral schenkingen, een budget voor aankoop is er niet meer. Kaarten uit archieven worden niet meer in de (catalogus van de) kaartenverzameling opgenomen, maar blijven bij het archief waartoe ze behoren. Het is echter wel de bedoeling dergelijke kaarten op te nemen in de beeldbank.
Website/Beeldbank
De kaarten uit de collectie van het gemeentearchief staan inmiddels op de beeldbank: www.beeldbankgroningen.nl. De kaarten van het Rijksarchief zullen daar binnenkort ook beschikbaar zijn. Op de website van de Groninger Archieven (www.groningerarchieven.nl) zijn in de ‘schatkamer’ onder het kopje ‘prenten en kaarten’ enkele deelcollecties uitgelicht, zoals prenten van de stad Groningen, landmeterskaarten van de provincielanden, de oudste kaart van de Nederlanden door Jan van Hoirne (1526) en de kompasrozen van landmeter Henricus Teysinga.
Belangrijkste Literatuur
- Vredenberg-Alink, J.J., De kaarten van Groningerland. Uithuizen: Bakker, 1974.
- Wijk, Piet, Groninga Dominium. Groningen: Elchers / Assen: Van Gorcum, 2006.
- Schroor, Meindert, De atlas der Stadslanden van Groningen, 1724-1729. Groningen: Regio-Projekt, 1997.
- Schroor, Meindert, De atlas der Provincielanden van Groningen (1722-1736). Groningen: Regio-Projekt, 1996.
- Schroor, Meindert, De atlas van Kooper. Oude kaarten van de provincie Groningen. Bedum: Profiel, 2003.
- Schroor, Meindert, Historische atlas van de stad Groningen. Van esdorp tot moderne kennisstad. Amsterdam: SUN, 2009.