Collectie kaarten en atlassen van de Universiteitsbibliotheek Leiden (door Martijn Storms, 2009)
Adres en contactgegevens
Universiteitsbibliotheek Leiden
Witte Singel 27
2311 BG Leiden
Contactpersoon: Martijn Storms (conservator kaarten en atlassen)
Tel.: 071-5272855
E-mail: m.storms@library.leidenuniv.nl
Toegankelijkheid
De Leeszaal Bijzondere Collecties (Dousa Zaal) is geopend van maandag t/m vrijdag van 9.00 tot 17.30 uur (tijdens het zomerreces van 9.00 uur tot 16.45 uur). Gedurende de hele dag worden er stukken uit de kluis gehaald, behalve tussen 12.30 en 13.30. Tot 16.00 kunt u aanvragen doorgeven. Na 16.30 wordt geen materiaal meer uitgereikt. Voor een bezoek aan de leeszaal heeft u een lenerspas of inzagepas nodig. Deze kunt u aanvragen bij de uitleenbalie op vertoon van een geldig legitimatiebewijs. Het is mogelijk om als bezoeker (digitale) opnames te maken van stukken uit de collectie. Er gelden wel een paar regels om de kwetsbare stukken te beschermen en overlast voor anderen te voorkomen. Het is vaak mogelijk om reproducties te bestellen van materiaal uit de bijzondere collecties. Bestellingen kunnen schriftelijk, per e-mail of aan de balie van de Leeszaal worden ingediend. De levertijd bedraagt ongeveer twee à drie weken. Opdrachten van grotere omvang hebben een langere levertijd. Uitgebreidere informatie over de toegankelijkheid van de collectie is te vinden op de website: https://www.bibliotheek.universiteitleiden.nl/bezoek-en-gebruik.
Omvang
De collectie Kaarten en Atlassen omvat op dit moment onder meer ca. 60.000 kaarten (waarvan ca. 3.000 manuscriptkaarten), ca. 1.500 atlassen, ca. 24.000 topografische prenten (waarvan ca. 12.000 van Nederland en ca. 12.000 van het buitenland), ca. 1.600 topografische tekeningen van Nederland en ca. 10 globes.
In 2013-2014 is de kaartencollectie aanzienlijk uitgebreid. Zie daarvoor de beschrijving uit 2019 die in deze rubriek verscheen.
Profiel
Verreweg het grootste deel van de collectie kaarten en atlassen werd in 1872 als legaat verworven van J.T. Bodel Nijenhuis. De jurist Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis (1797-1872) was firmant van uitgeverij Luchtmans, secretaris van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en verwoed verzamelaar van kartografisch en topografisch materiaal. In 1866 had Bodel in zijn testament op laten tekenen: “Mijne verzameling van losse kaarten en kaartboeken wenschte ik ten nutte der wetenschap zeer gaarne bij elkander behouden te zien. Daartoe zal zij aan een openbaren lands inrichting gratis moeten worden aangeboden worden, met de kassen waarin zij zich bevinden. Liefst zag ik haar in de Bibliotheek der Leidsche Hogeschool.” Bodel Nijenhuis verzamelde kaarten met als doel een beeld van de Nederlandse geschiedenis te kunnen schetsen. Zelf schreef hij in 1846 over zijn eigen kaartencollectie: “Het verzamelen, kennen, vergelijken, beoordelen en beschrijven van die Kaarten, in verband met de narigten der geschiedschrijvers en in betrekking met haren oorsprong, uitvoering en kunst waarde, zal daarom voor zeker eene belangrijke bijdrage mogen geacht worden ter voorlichting bij de beoefening van de geschiedenis des vaderlands.” De oorspronkelijke collectie Bodel Nijenhuis omvatte ca. 50.000 kaarten, 350 atlassen, 22.000 topografische prenten (ongeveer een derde betrekking hebbend op Nederland) en 1.550 tekeningen van Nederland. De collectie is uitgebreid met stukken die reeds uit vroeger eeuwen in de UB Leiden berustten, waaronder de in 1690 verworven kartografische collectie van Isaac Vossius (1618-1689), bestaande uit 25 atlassen en 187 zestiende-eeuwse kaarten. Verder is de collectie uitgebreid met 330 handgetekende zeekaarten (1704-1726) van de firma Van Keulen (aangekocht in 1908), kaarten en atlassen van het voormalig Ministerie van Koloniën (in 1963 en 1979), het archief van Youssouf Kamal’s Monumenta Cartographica Africae et Aegypti (in 1959 in bruikleen gegeven en in 1988 door de erfgenamen van F.C. Wieder geschonken) en een collectie van 340 Nederlandse schoolatlassen van professor C. Koeman (aangekocht in 1990).
Beeldbanken en portals
- Binnen de beeldbank van de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Leiden Digital Special Collections kan gebrowsed en specifiek gezocht worden in de gedigitaliseerde kaarten. Tot op heden zijn er ca. 600 manuscriptkaarten in de beeldbank opgenomen. URL: disc.leidenuniv.nl.
- Op de website Atlas of Mutual Heritage zijn 171 kaarten uit de Leidse Universiteitsbibliotheek opgenomen. URL: www.atlasofmutualheritage.nl.
- Momenteel worden ca. 14.000 topografische prenten en tekeningen van Nederland gedigitaliseerd. Naar verwachting zal deze collectie in 2011 zowel op de website van Het Geheugen van Nederland als in Digital Special Collections ontsloten zijn. URL: www.geheugenvannederland.nl.
Belangrijkste literatuur
- Martijn Storms (red.). 2008. De verzamelingen van Bodel Nijenhuis. Kaarten, portretten en boeken van en pionier in de historische cartografie. Leiden: Universiteitsbibliotheek. [Kleine publicaties van de Leidse Universiteitsbibliotheek Nr. 76]
- Dirk de Vries (red.). 1989. Kaarten met geschiedenis 1550-1800. Een selectie van oude getekende kaarten van Nederland uit de Collectie Bodel Nijenhuis. Utrecht: HES & De Graaf.
- Dirk de Vries. 1981. Atlases and maps from the library of Isaac Vossius (1618-1689). In: International Yearbook of Cartography, 21 (1981), 177-194.
- Dirk de Vries. 1998. ‘Het kostte mij …’: 25 jaar aanwinsten van de Collectie Bodelnijenhuis. Leiden: Universiteitsbibliotheek. [Kleine publicaties van de Leidse Universiteitsbibliotheek Nr. 28]