Kaarten, luchtfoto’s en tuinontwerpen in Bibliotheek Wageningen WUR (door Liesbeth Missel, 2010)
Adres en contactgegevens
Bibliotheek Wageningen UR
Droevendaalsesteeg 2
6708 PB Wageningen
Contactgegevens: Leeszaal Speciale Collecties
Telefoon: 0317-482701
E-Mail: speccoll.library@wur.nl
Toegankelijkheid
De leeszaal, tevens tentoonstellingsruimte, van de Speciale Collecties is op de eerste verdieping van de Forumbibliotheek en bereikbaar via een trap vanaf de tweede verdieping van de Bibliotheek, waar de hoofdingang is. De leeszaal is open van maandag tot vrijdag, van 9.00 tot 17.00 uur. Voor een bezoek aan een tentoonstelling is geen legitimatie nodig. Voor het raadplegen van stukken kan om een legitimatie gevraagd worden. Materiaal van vóór 1900, handschriftelijk of bijzonder materiaal wordt niet uitgeleend. Voor het lenen van uitleenbare stukken is een lenerspas verplicht. Fotokopieën en foto’s mogen (zonder flits en met toestemming van de medewerkers van de leeszaal) gemaakt worden voor eigen onderzoek. Voor publicaties, websites en commerciële doeleinden moet schriftelijk toestemming gevraagd worden. Tegen vergoeding wordt dan een professionele reproductie gemaakt. In de leeszaal zijn de kaartbladen van de grote Nederlandse topografische kaartseries 1:25.000 en 1:50.000 vanaf 1850 aanwezig, alsmede de waterstaatskundige kaartseries en andere thematische kaarten van Nederland. Bodemkundige kaarten zijn in de open opstelling van de bibliotheek te raadplegen. Oudere kaarten en ander kaartmateriaal uit de magazijnen is op aanvraag in te zien. De leeszaal bevat ook een collectie handboeken, overzichtswerken en (karto)bibliografieën over de aanwezige vakgebieden en documenttypen.
Omvang
De totale omvang betreft ruim 250.000 documenten in zeven collecties. Van oudsher was er de collectie oude drukken (ca. 45.000) van vóór 1900. In deze collectie bevinden zich onder andere aardrijkskundige verhandelingen, reisbeschrijvingen en geologische handboeken.
De drie topografische collecties zijn vooral gericht op inrichting en gebruik van het Nederlandse landschap. De kaartencollectie omvat ca. 15.000 kaarten, waaronder ca. 1.000 kaarten van vóór 1900 en 8.000 bodem- en natuurinventarisatiekaarten, voornamelijk van 1950-2000. Er zijn ca. 100 oude atlassen en kartografische herdrukken. TUiN, de tuin- en landschapsarchitectuurcollectie, beslaat ca. 50.000 items. De derde collectie bestaat uit ca. 95.000 luchtfoto’s van Nederland.
De laatste drie collecties omvatten: 35.000 kwekerscatalogi, 15.000 brochures van in Nederland verhandelde landbouwmachines en een verzamelcollectie met overig beeldmateriaal (10.000) zoals botanische tekeningen, academische wandplaten en glasdia’s van tropische plantencultuur en bosbouw.
Profiel
Inhoudelijk zijn de collecties gericht op de historische, wetenschappelijke informatieverzorging ten aanzien van de kenniseenheden van Wageningen UR. Vooral de Plantenwetenschappen en de Omgevingswetenschappen zijn goed vertegenwoordigd, met name tuin- en landschapsarchitectuur, historischtopografisch en kartografisch materiaal. Door de samenhang in al deze collecties kan een goed beeld gegeven worden van de historie van landgebruik en de ruimtelijke ontwikkeling van het landschap in Nederland. Wat betreft de acquisitie van topografisch materiaal ligt de nadruk meer in het verkrijgen van relevante, aanvullende collecties dan op het aankopen van individuele kaarten. Dit laatste valt onder de collectievorming van de Bibliotheek evenals het collectioneren van digitaal materiaal.
Kaarten en atlassen (1570 tot heden)
Vooral de collectie oude polderkaarten verdient aandacht, door de fraaie uitvoering en de grote betrouwbaarheid van de metingen. Binnen Wageningen UR waren bij onderzoekinstituten en leerstoelgroepen zoals Cultuurtechniek, Landmeetkunde en Ruimtelijke Planvorming meerdere kaartcollecties aanwezig. Deze zijn inmiddels overgeplaatst naar de Speciale Collecties. Dat geldt ook voor de collectie van ca. 8.000 kaarten van Alterra, het Staringcentrum (daarvoor Stiboka) en het Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek (IBN). De Stichting voor Bodemkartering produceerde zowel gedrukte bodemkundige kaartseries als in opdracht vervaardigde, regionale en lokale bodemkarteringen. Hiervan zijn deels ook de manuscriptkaarten aanwezig. Het IBN produceerde kaarten in pen voor afbeeldingen en kaartbijlagen van inventarisatierapporten over de flora en fauna in Nederland. Deze kaarten zijn dus niet zelfstandig verschenen.
Collectie TUiN (1600-heden)
De Collectie TUiN (Tuin- en Landschapsarchitectuur in Nederland) is een unieke verzameling documenten betreffende de tuin- en landschapsarchitectuur in Nederland. TUiN bevat o.a. grootschalig, handschriftelijk kaartmateriaal zoals ontwerpschetsen, tekeningen, beplantings- en landschapsplannen, maar ook topografische prenten, foto’s, dia’s, prentbriefkaarten, correspondentie e.d. over tuinen, parken, buiten- en begraafplaatsen en landschappen. Het betreft het oeuvre en de documentatie van de belangrijkste tuin- en landschapsarchitecten van Nederland vanaf ca 1850. De ca. 30 deelcollecties zijn afkomstig van verschillende Nederlandse architecten en van instanties waarvoor zij gewerkt hebben. Voor moderne, naoorlogse tuin- en landschapsarchitecten wordt in samenwerking met de Leerstoelgroep Landschapsarchitectuur gecollectioneerd. Het criterium is ‘architecten die belangrijk zijn voor het vakgebied en voor het Wageningse onderwijs en onderzoek’. TUiN is ook internationaal gezien uniek als basis van een ‘virtueel’ historisch kenniscentrum op het vakgebied. De collectie is van cultuurhistorische en kunsthistorische waarde en daarnaast van betekenis voor de kennis van de ‘groene’ omgeving, het behoud van monumentaal erfgoed en de ontwikkelingen van het landschap.
Luchtfoto’s Royal Air Force (1943-’47) en Grebbelinie (1939)
Een van de meest unieke speciale collecties van de Bibliotheek betreft ca. 94.000 luchtfoto’s uit de Tweede Wereldoorlog, gemaakt door de geallieerde strijdkrachten tijdens de bevrijding van Nederland, 1944-1945. Tevens zijn er ca. 1.000 luchtfoto’s van de Grebbelinie van de Meetkundige Dienst van Rijkswaterstaat uit 1939.
De RAF-collectie wordt momenteel met subsidie van VWS gescand in het kader van het programma Erfgoed van de Oorlog. In de huidige tentoonstelling (WO2 luchtfoto’s toen en nu; van 9 april t/m 17 september 2010) staat deze collectie centraal. Er wordt aandacht besteed aan het gebruik toen: de luchtfoto-interpretatie in jaren 1940-1945 en speciaal de luchtfoto’s van Wageningen en omgeving, van Grebbeberg tot Operatie Market Garden. De waarde van de collectie nu is te zien in het naoorlogs gebruik van de luchtfoto’s voor een verscheidenheid in onderzoek naar bodem- en landgebruik, archeologie, landschap en cultuurhistorie en voor het opsporen van explosieven en andere risicofactoren.
Website
De van oudsher bij de Bibliotheek aanwezige (oude) kaarten en atlassen zijn toegankelijk via de catalogus van de Bibliotheek of via de eigen view op de catalogus van de Speciale Collecties.
De collectie kaarten die geproduceerd zijn door Alterra zijn deels gedigitaliseerd en met Zoomify raadpleegbaar via de Alterra Map database.
De tuin- en landschapsarchitectuurcollecties worden toegankelijk gemaakt via de databank TUiN waarin ook beeldmateriaal getoond wordt. Niet alles is daarin echter al ontsloten; deels zijn er inventarissen op papier aanwezig.
Vooral voor studenten is er de Map Portal die een eerste toegang geeft tot kartografisch materiaal zowel digitaal als papier en in huis als elders.
De luchtfotocollecties zijn momenteel alleen toegankelijk via overzichtskaartbladen waarop de vluchtgebieden zijn ingetekend, en via vluchtkaarten en ordners met aanvullende gegevens: library.wur.nl/speccol/aer-phot.html.
Belangrijkste literatuur
- Oldenburger-Ebbers, C.S., Backer, A.M. en Blok, E., Gids voor de Nederlandse tuinen landschapsarchitectuur (Rotterdam, 1995-2000).
- Staal, G. en Naber, G., Kaartseries aanwezig in de Haaff-bibliotheek (Wageningen, 1999).
- Staal, G., Kaartencatalogus van de Stichting voor Bodemkartering (Wageningen: Stichting voor Bodemkartering, 1982-1998).
- Staal, G. en Voskuil, R.P.G.A., Een blik op bezet Nederland: luchtfoto’s van de geallieerden: hoe de geallieerden luchtfoto’s maakten en gebruikten en wat wij er nu mee doen. (Wageningen, 1980).
- Wilkens-Rothe, C.G.H., Oude atlassen en kaarten aanwezig in de Centrale Bibliotheek en de Bibliotheek van de afdeling Cultuurtechniek (Wageningen, 1970).