Kaartencollectie van de Universiteitsbibliotheek Nijmegen (door Robert Arpots en Eefje Roodenburg, 2016)
Adres en contactgegevens
Postadres: Postbus 9100, 9100 HA Nijmegen
Bezoekadres: Erasmuslaan 36, 6525 GG Nijmegen
Website: http://www.ru.nl/ubn/bibliotheek/bijzondere-collecties/
Contactpersoon: Robert Arpots
E-mail: robert.arpots@ubn.ru.nl
Contact en raadpleging bibliotheek: http://www.ru.nl/ubn/askyourlibrarian/askyourlibrarian_ep
Telefoon: (024) 3612436
Toegankelijkheid
Materiaal uit de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Nijmegen wordt geraadpleegd in de Leeszaal Bijzondere Collecties. De Leeszaal Bijzondere Collecties is voor het publiek geopend van maandag tot en met vrijdag van 11:00 uur tot 17:00 uur. Bezoekers dienen zich in de Leeszaal Bijzondere Collecties te legitimeren met een lenerspas van de Universiteitsbibliotheek Nijmegen of met een geldig identiteitsbewijs. Gebruikers mogen het materiaal niet fotograferen. Verzoeken om scans kunnen worden ingediend bij de balie van de Leeszaal Bijzondere Collecties. De hele collectie is toegankelijk via de online publiekscatalogus, Picarta en Worldcat. De conservator verstrekt op afroep extra informatie en helpt, waar mogelijk, met het zoeken naar de juiste kaart.
Omvang
De Universiteitsbibliotheek Nijmegen bezit geen aparte kaartencollectie. De Bijzondere Collecties zijn bovendien nog niet thematisch of systematisch ontsloten. Het is dus niet bekend hoeveel atlassen er in de collectie voorkomen of hoeveel kaarten er voorkomen in de werken die gedrukt zijn vóór 1801. Een zoekactie op de bibliografische toevoeging “‘krt'” levert 692 treffers op van gedrukte werken vóór 1801 waar kaarten en plattegronden in te vinden zijn. Tot de treffers worden ook de atlassen gerekend en dus is de collectie kaarten in boeken van vóór 1801 een veelvoud van 692. Kaartmateriaal kan als gevolg van de beperkte ontsluiting alleen gevonden worden door zoeken op titel van de atlas of de titel van het boek met één of meer kaarten. Voor het negentiende-eeuwse materiaal kan zelfs niet geschat worden wat er mogelijk aanwezig is aan kaarten of plattegronden. Een zoekactie op het trefwoord “‘atlassen'” levert slechts 82 treffers op, vervuild met atlassen over bijvoorbeeld huidziekten.
Profiel
De collectie van de Universiteitsbibliotheek Nijmegen is tot ca. 1955 vooral gegroeid door schenkingen. Van ca. 1975-2000 groeide de collectie fors door de aankoop van de kloostercollecties, de collectie van het Kleinseminarie Apeldoorn, de collectie van het Nijmeegse Canisius College en de collectie van de Nederlandse Dominicanen. Het in de Universiteitsbibliotheek aanwezige kaartmateriaal stamt dus voornamelijk uit de vroege schenkingen en uit bovengenoemde aankopen. Er bestond en bestaat geen gericht verzameldoel. Hoewel helaas niets gezegd kan worden over het totaal aantal atlassen, kunnen wel enkele van de bekende worden opgesomd. De Universiteitsbibliotheek Nijmegen bezit Blaeus Grooten atlas (Van der Krogt 2:621) mét Blaeu-kastje, een schenking uit de jaren vijftig; Toonneel der steden van de Vereenighde Nederlanden (Van der Krogt 43:121A.1); Toonneel der steden van ’s konings Nederlanden (Van der Krogt 43:121A.1); G.M. Seutter, Atlas novus sive tabulæ geographicæ totius orbis faciem (Augsburg, ca. 1745); Atlas nouveau, contenant toutes les parties du monde (Amsterdam, Covens & Mortier, ca, 1770; Koeman C&M 9); Mercator, Atlantis novi pars secunda (Amsterdam, 1638; Van der Krogt 1:401.2Ab); J. Homann, Kleiner Atlas von fünfzig auserlesenen Land-Charten (Nürnberg, ca. 1730); J. Homann, Atlas compendiarius (Nürnberg, 1753); J. Homann, Atlas mathematico-historice delineatus (Nürnberg, 1762); Ortelius, Theatrum orbis terrarum (Antwerpen, 1595); Nieuwen atlas, ofte werelt beschryvinge ende volkome afbeeldinge van verscheyde Coninckrycken dl.2 (Amsterdam, 1638; Van der Krogt 1:431.2A); H. Chatelain, Atlas historique dl.1 (Amsterdam, 1705; Koeman Cha 1); Nieuwe en beknopte hand-atlas (Amsterdam, Tirion, 1754); Nieuwe en beknopte hand-atlas (Amsterdam, Tirion, ca. 1769; Koeman Tir 4 (variant)); J. Köhler, Descriptio orbis antiqvi in XLIV. tabulis exhibita (Nürnberg, ca. 1720); Ptolemaeus, Tabulae geographicae orbis terrarum veteribus cogniti (S.l., 1695) alsook de uitgave van Utrecht, 1698; drie edities van de Nieuwe geographische en historische atlas, van de Zeven Vereengde Nederlandsche Provintien (1740, ca. 1745 en 1766) en de Nieuwe astronomische geographische en historische zak en reis atlas (Amsterdam: Baalde, 1770); Compleete zak-atlas van de zeventien Nederlandsche provincien (Amsterdam, 1785). Kaarten en plattegronden komen verder vaak voor in Bijbels en reis- en plaatsbeschrijvingen. Zo bevindt de oudste kaart in de Universiteitsbibliotheek Nijmegen zich in de zogeheten “‘Vorstermanbijbel'” (Antwerpen 1528). In veel oude drukken die de beschrijving van een stad of streek als onderwerp hebben, komen kaarten voor van de regio waartoe de betreffende stad behoort alsook een plattegrond van de stad. Dit soort boeken doorbladeren, levert regelmatig de pijnlijke en teleurstellende ontdekking op: vaak blijkt dat de kaarten er uit zijn gesneden. De Universiteitsbibliotheek Nijmegen wil de kaarten in atlassen en overige gedrukte werken graag zodanig ontsluiten dat onderzoekers antwoord kunnen krijgen op bijvoorbeeld de volgende vragen: over welke gebieden gaan de kaarten, welke kaarten zijn handgekleurd, wie zijn de tekenaars en de graveurs en de uitgevers; hoe zijn de aantallen verdeeld over de verschillende eeuwen en over de verschillende plaatsen (landen) van uitgave. Helaas ontbreken daartoe de financiële middelen. De vroegere bibliotheek van het Instituut Sociale Geografie bezat overigens een aantal losse, ongecatalogiseerde twintigste-eeuwse kaarten. Een gedeelte daarvan is in het begin van de eenentwintigste eeuw overgedragen aan de Universiteitsbibliotheek Utrecht.
Website
De Universiteitsbibliotheek Nijmegen digitaliseert al een aantal jaren het erfgoed met een Zeutschel 14000 volgens de Metamorfoze-normen. Digitaal beschkbaar zijn bijvoorbeeld, de:
– Atlas nouveau (Amsterdam: Covens & Mortier, ca.1770);
– Nieuwe en beknopte hand-atlas (Amsterdam: Tirion, 1754);
– Nieuwe geographische en historische atlas, van de Zeven Vereengde Nederlandsche Provintien (Amsterdam, Hendrik de Leth 1766);
– Nieuwe geographische Nederlandsche reise- en zak-atlas (Amsterdam: J. Sepp, 1773);
– Nouvel atlas des enfans (Amsterdam en Leiden: Van Gulik en Honkoop, 1799).
Gedigitaliseerd materiaal, intussen al ongeveer 3000 delen, is het makkelijkst terug te vinden met behulp van de Voortgangslijst. De Voortgangslijst is te vinden op de website van de Bijzondere Collecties, onder de rubriek digitalisering.
Belangrijkste Literatuur
- Over de atlassen en andere werken met kaarten in de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Nijmegen bestaat op dit moment geen literatuur.