Kaartencollectie van the Phoebus Foundation (door Anne-Rieke van Schaik, 2024)
Adres en contactgegevens
Adres: Jan Van Rijswijcklaan 126, Antwerpen
E-mailadres: info@phoebusfoundation.org
Website: https://phoebusfoundation.org
Toegankelijkheid
De deelcollectie Topografie en cartografie van The Phoebus Foundation is in volle ontwikkeling en dat geldt ook voor de ontsluiting ervan. Momenteel presenteert de Foundation die collectie voornamelijk via sociale media (Facebook, Instagram, LinkedIn, TikTok en Youtube), via bruiklenen aan en via eigen tentoonstellingen in binnen- en buitenlandse musea. Verder zet ze sterk in op wetenschappelijk onderzoek, onder andere via fellowships en het ontsluiten van de collectie via allerhande publicaties. Een voorbeeld daarvan is het boek Grensverleggers. Markante kaarten uit de Lage Landen, 1500-1900 (verschijnt medio 2024), dat een greep uit de cartografische collectie beschrijft en contextualiseert.
In de toekomst zal The Phoebus Foundation de deelcollectie Topografie en cartografie verder toegankelijk maken via een permanent museum in de Boerentoren, de fameuze wolkenkrabber in het centrum van Antwerpen, waarvoor de werkzaamheden in 2021 zijn gestart. Tot die tijd kunnen onderzoekers contact opnemen met de stichting voor meer informatie over haar collectie. Op afspraak is het mogelijk een bezoek te brengen om een specifiek object te bestuderen.
Omvang
De collectie van The Phoebus Foundation is onderverdeeld in verschillende deelcollecties die, op zijn zachtst gezegd, divers van aard zijn. Van voornamelijk Vlaamse Meesters uit de vijftiende, zestiende en zeventiende eeuw tot CoBrA-kunst en hedendaagse kunstinstallaties; van textiel uit het Oude Egypte en havenerfgoed tot een van de recentste aanwinsten: een 67 miljoen jaar oud skelet van een Tyrannosaurus rex. De rijke deelcollectie Topografie en cartografie bestaat uit ruim vierhonderd losse kaarten en prenten. Daarnaast zijn atlassen, oude boeken (over reizen, kosmografie, chorografie en wetenschap) en wetenschappelijke instrumenten, waaronder globes, ook onderdeel van de deelcollectie.
Profiel
The Phoebus Foundation werd opgericht in 2015 om de groeiende privéverzameling van havenbaas Fernand Huts, zijn vrouw Karine Van den Heuvel en die van het familiebedrijf Katoen Natie, veilig te stellen. Ze is een stichting naar Angelsaksisch recht met filantropische doelstellingen, vergelijkbaar met bijvoorbeeld de Getty Foundation in Los Angeles. Ze is ondergebracht in een onafhankelijke juridische structuur, wat betekent dat haar kunstwerken nooit verkocht kunnen worden ten voordele van het bedrijf en/of de familie.
Het doel van The Phoebus Foundation is het verwerven van kunstvoorwerpen om ze vervolgens in de beste omstandigheden te conserveren, restaureren, beheren, onderzoeken en ontsluiten. Vandaar de naam van de stichting die verwijst naar de Griekse god Phoebus Apollo, de beschermer van de muzen, godinnen van kunst en wetenschap. Stafchef Dr. Katharina Van Cauteren staat aan het hoofd van The Phoebus Foundation en geeft leiding aan een gedreven team van vaste- en freelancemedewerkers, uiteenlopend van projectcoördinatoren en onderzoekers tot restauratoren.
Kaarten hingen thuis al aan de muur bij de familie Huts, die zich zeer interesseert voor Vlaamse geschiedenis, kunst en cultuur. Met de oprichting van The Phoebus Foundation werd hun verzameling tot een hoger niveau getild. Topografie en cartografie groeide uit tot een volwaardige deelcollectie, die zich in één klap uitbreidde toen het Antwerps prent- en kaartmateriaal van een particuliere verzamelaar geheel werd overgenomen. Sindsdien neemt de kaartcollectie gestaag in omvang toe.
De focus van de deelcollectie Topografie en cartografie ligt op kaartenmakers waarvan de wortels in de Zuidelijke Nederlanden liggen. Bekende namen passeren de revue, zoals Gerard Mercator, Abraham Ortelius, Pieter van den Keere, Jodocus Hondius, maar ook instrumentenmaker Michel Coignet of de Mechelse graveur Frans Hogenberg zijn vertegenwoordigd. Onlangs is een zeldzaam ingekleurd exemplaar van Georg Braun en Frans Hogenbergs Civitates Orbis Terrarum verworven. Niet alleen hebben veel van de makers of uitgevers een Zuid-Nederlandse afkomst, een groot deel van de collectie richt zich ook op de geschiedenis, geografie en topografie van de Zuidelijke Nederlanden. Uniek zijn een verzameling manuscriptkaarten van het poldergebied rond Antwerpen (omstreeks de achttiende eeuw) en een enorme manuscriptkaart van de Vlaamse kust, toegeschreven aan Adriaan Villegas.
Antwerpen vormt de bakermat van de collectie, want ze is het meest gerepresenteerd op de afbeeldingen en kaarten, stammend uit de zestiende tot de twintigste eeuw. Naast de Zuidelijke Nederlanden is een ander speerpunt Amerika en de verkenningen en karteringen van de ‘Nieuwe Wereld’. Op enkele oude wereldkaarten zijn we getuige van de eerste West-Europese omtrekken van het continent. Ook komen we meer te weten over de geschiedenis van de geografie en kosmografie via enkele heruitgaven van Ptolemaeus (door onder andere Sebastian Münster) en een exemplaar van de Neurenbergkroniek door Hartmann Schedel uit 1493.
De ‘ontdekking’ van Amerika hing nauw samen met reizen en de scheepvaart – een andere focus van de collectie, die per slot van rekening uit die van een havenbaas is ontstaan. Stuurmansgidsen (een paar oude Waghenaers), zeeatlassen (een mooi gekleurd exemplaar van Johannes van Keulen uit 1688) en reisverslagen (onder andere die van Johan Huygen van Linschoten) prijken in de collectie, evenals een gevarieerd aantal globes en wetenschappelijke instrumenten zoals een astrolabium van Gualterus Arsenius uit 1579. Ook wereldatlassen ontbreken niet. The Phoebus Foundation bezit verschillende exemplaren van Ortelius’ Theatrum Orbis Terrarum en een unieke Duitse achttiende-eeuwse atlas factice. Een van de hoogtepunten van de collectie is een gekleurd en in goud gehoogd exemplaar van de elf delen van de Atlas Maior van Joan Blaeu, die in 2018 werd verworven. Zo sluit The Phoebus Foundation aan in het illustere rijtje van collecties die zich eigenaar mag noemen van een exemplaar van die wereldvermaarde atlas.
Literatuur
- Schaik, A. van. [mei 2024]. Grensverleggers. Markante kaarten uit de Lage Landen, 1500-1900. Veurne: Hannibal Books.
- Aristodemo, D. 2020. ‘Descrittione di tutti I Paesi Bassi – Lodovico Guicciardini (1521-1589) in de ban van de Lage Landen’. In: Phoebus Focus 16. Antwerpen: The Phoebus Foundation.