Kaartencollectie van het Regionaal Archief Zuid-Utrecht (door Jornt Leeflang, 2021)
Adres en contactgegevens
Regionaal Archief Zuid-Utrecht
Bezoekadres: Karel de Grotestraat 30, 3962 CL Wijk bij Duurstede
Telefoonnummer: 088 530 0170
Website: www.razu.nl
Toegankelijkheid
Onder normale omstandigheden is de studiezaal van het Regionaal Archief Zuid-Utrecht (RAZU) van maandag tot en met vrijdag geopend tijdens kantooruren. Er is parkeergelegenheid voor de deur en verschillende buslijnen stoppen enkele straten verderop. Eenbezoek aan de RAZU studiezaal is gratis. U registreert zich bij een medewerker die conform de AVG enkele gegevens over u en uwonderwerp noteert. Aan extra diensten, zoals het laten maken van fotokopieën in zwartwit of kleur, zijn kosten verbonden. U mag de archiefstukken fotograferen zonder flitser, onder voorbehoud dat deze openbaar zijn en er geen auteursrechten op rusten. Via de website kunt u voorafgaand aan uw bezoek de stukken aanvragen. Een medewerker van het archief zal deze dan voor u klaar leggen.
Omvang en profiel
Tot 2020 heette het archief in Wijk bij Duurstede het Regionaal Historisch Centrum Zuidoost Utrecht (RHC). Hierin zijn de gemeentelijke archieven van Wijk bij Duurstede, Rhenen, Bunnik, Houten, Utrechtse Heuvelrug samengebracht. Naar aanleiding van de uitbreiding met het archief van de gemeente Vijfheerenlanden (met o.a. de kernen Vianen, Leerdam, Zederik) is besloten, om met ingang van begin 2020 de naam van het RHC te veranderen in het Regionaal Archief Zuid-Utrecht.
De kaarten, in totaal ca. 3.000, zijn ondergebracht in vijftien Topografisch-Historische Atlassen. Iedere gemeente of plaats in het werkgebied van het RAZU heeft haar eigen Topografisch-Historische Atlas, waarin naast kaarten ook allerhande ander beeldmateriaal verzameld is. Het geografisch bereik van de kaarten valt uiteraard samen met de betreffende gemeente of plaats. Niet alle kaarten over de betreffende gemeente of plaats zijn hierin opgenomen: de archieven waren in eerste plaats functioneel en er is geen actief wervingsbeleid (geweest) dat volledigheid nastreeft. De overige, niet aan een specifieke gemeente te relateren kaarten, zijn ondergebracht in een algemene Topografisch-Historische Atlas. Het zwaartepunt van de kaartencollectie van het RAZU ligt, ten gevolge van haar herkomst bij gemeentelijke administraties, in de negentiende en twintigste eeuw. Een belangrijk onderdeel van de RAZU kaartencollectie betreft de Collectie Deys. In 2012 schonk Henk P. Deys, kaartenverzamelaar en auteur van tal van publicaties over historische kartografie en de geschiedenis van Rhenen, zijn kaartencollectie aan de Vrienden van het RHC. Vanaf 2018 is de collectie ondergebracht in het RHC, dat op haar beurt opging in het RAZU. Naast honderden kaarten schonk Deys tientallen historisch-kartografische boeken, atlassen en facsimile’s: een totaal van twaalfhonderd objecten, waarvan ruim zeshonderd kaarten. Ook in de collectie Deys dateert het grote merendeel van de kaarten uit de negentiende tot en met de vroege twintigste eeuw. De reden hiervoor is tweeledig: enerzijds vindt Deys de verfijndheid en precisie van steendrukken erg mooi. Anderzijds waren kaarten uit deze periode weinig in trek bij verzamelaars, waardoor Deys ze relatief gemakkelijk kon verzamelen. Overigens: in cassettes, foedralen en mappen, die nu enkel als geheel in de bibliotheek zijn beschreven, bevindt zich niet eerder onderzocht kartografisch materiaal uit de Collectie Deys dat vermoedelijk ook de moeite waard is.
De Collectie Deys bevat ook bijzonder fraaie en interessante exemplaren van oudere kaarten. Neem bijvoorbeeld het ingekleurde exemplaar Ultraiectum Dominium van Petrus Kaerius naar Cornelius Anthonisz. Hornhovius uit 1616. Van de gebroeders Nicolaas en Jacob Cruquius zijn de ingebonden kaartdelen van ’t Hooge Heemraedschap van Delflant uit 1712 aanwezig. De kaartbladen zijn in een eigentijdse bruin lederen band ingebonden. Los opgenomen in de catalogus is de overzichtskaart, die is bijzonder rijk verlucht en met goud gehoogd: een waar topstuk van het RAZU. Interessant is, dat ook 23 proefbladen van de kaartdelen in het archief aanwezig zijn. De proefbladen zijn gedrukt in rode inkt en staan vol met handgeschreven aanwijzingen voor veranderingen. Een deel van deze veranderingen en aanwijzingen is inderdaad in de zwarte, uiteindelijke, druk doorgevoerd. Helaas ontbreken er vier bladen van de proefdrukken en is de titel deels in rood en deels in zwart gedrukt. Desalniettemin is het bijzonder dat zowel de definitieve kaartbladen als de proefdrukken mét aantekeningen zich in het RAZU bevinden. Tot slot noem ik een exemplaar van Nicolaas Cruquius’ kaart “de Rivier de Merwede, van boven het Dorp Sleeuwyk, Oostwaards op verby Gorichem, en de Mond van de Lingen, tot aen desselfs beginsel: namentlyk de Rivieren de Waal, en Mase, by Woudrichem, en Loevesteyn, etc.” uit 1729, waarop voor het eerst dieptelijnen werden weergegeven en een mijlpaal vormt in de thematische kartografie.
Beeldbank
In de beeldbank www.razu.nl/collectie/online-zoeken-inbeelden zijn hoge resolutie foto’s van nagenoeg alle losse kaarten (enkel de voorzijdes) aanwezig. Het merendeel van de atlaskaarten is niet in de beeldbank opgenomen. De kaarten zijn in de beeldbank onderverdeeld in drie apart doorzoekbare categorieën: Kaarten, Kadasterkaarten, en Topografische kaarten en plattegronden. U kunt ook uw zoekopdracht ook verfijnen naar gebied (bijvoorbeeld: gemeente Rhenen) en tijdsperiode (bijvoorbeeld 1800-1850) of zoeken met een trefwoord (doorzoekt de gehele catalogusbeschrijving). Een lage resolutie van de kaart of een kaartuitsnede is kosteloos te downloaden.