Na een periode van verkenning en voorbereiding hebben ir. Gerard M.L. van Loon uit Antwerpen en de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam (BC) enige tijd geleden een overeenkomst gesloten ter zake van de schenking van een omvangrijke collectie titelpagina’s van atlassen uit de zestiende tot en met de achttiende eeuw. Gerard van Loon is al zijn leven lang geïnteresseerd in historische kartografie en alles wat daarmee te maken heeft. Zijn prachtige en aansprekend gedecoreerde huis getuigt daarvan: de wanden zijn bedekt met kaarten. Atlassen verzamelen ligt in het verlengde daarvan misschien voor de hand, maar het is nog al begrotelijk en ook de ruimte die ze in kunnen nemen kan snel heel omvangrijk worden. Van Loon richtte zich op een heel apart onderdeel van de handel in oude, kartografische documenten: titelpagina’s, frontispiesen en – meer nog – titelprenten.
Oude atlassen werden jammer genoeg gesloopt, met het doel de kaarten los te verkopen. Deze praktijk schijnt nog steeds voor te komen. Voor handelaren is deze manier van kaarten verhandelen makkelijker en vaak ook lucratiever. Vanuit het oogpunt van erfgoedbeheer is het natuurlijk een doodzonde – maar daarover gaat het hier nu niet. Bij het uit elkaar halen van oude atlassen blijft min of meer als betekenisloos restant het vooren nawerk over, zoals: typografische titelpagina’s, inleidingen, opdrachten – al dan niet voorzien van poëtische teksten en motto’s. ‘Last but not least’ resteren ook titelprenten
Dr. P.C.J. van der Krogt (L) is Jansonius-conservator.
Drs. R. Storm (R) is conservator Cartografie, Geografie en Reizen. Beiden zijn verbonden aan de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.
Dr. M. Simons (M) is docent Kunstgeschiedenis van de Nieuwere Tijd en werkzaam bij de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam.
Titelprent van de Atlas van Johannes de Ram, 1685. Bijzondere Collecties Universiteit van Amsterdam, Coll. Van Loon G-03a.
met prachtige allegorische voorstellingen, al dan niet fraai ingekleurd, soms vervaardigd door kunstenaars van de eerste rang. We noemen dit restant betekenisloos, omdat de inhoud en context waarop deze documentatie betrekking heeft, namelijk de atlas zelf, verloren is gegaan. Maar betekenisloos is niet hetzelfde als oninteressant en al helemaal niet als onaanzienlijk. Dat is het speelveld waarop de verzamelaar Van Loon zich al jaren beweegt.
Van Loon is er in geslaagd een indrukwekkende en fraaie verzameling aan te leggen. De collectie omvat meer dan 550 items, soms bestaande uit een enkele pagina, soms uit meerdere. Het gaat om materiaal uit atlassen die in geheel Europa zijn vervaardigd – met het zwaartepunt op de Lage Landen – uit de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw…